کنت عند أبی عبد الله† اذا أقبل محمّد بن عبد الله بن الحسن، فسلّم ثم ذهب، ورقّ له ابوعبد الله ودمعت عینه، فقلت له، لقد رأتیک صنعت به مالم تکن تصنع، قال: رققت له، لانّه ینسب فی أمر لیس له، لم اجده فی کتاب علیّ من خلفاء هذه الامه ولا ملوکها.^[۱۴۹]
ویژگیهای صحیفه جامعه با توجه به روایات کتاب بصائر الدرجات:
الف) املای این کتاب از آنِ پیامبر گرامی اسلام… است.
ب) نگارش این کتاب به دست امیرمؤمنان علی† انجام گرفته است.
ج) بیشترین حجم کتاب مربوط به احکام است، اگرچه طبق برخی روایات امور دیگری نیز در کتاب وجود دارد. (از جمله روایت منقول از معلّی بن خنیس در همین صفحه)
د) در بیشتر احادیث، طول آن هفتاد ذراع ذکر شده و در برخی احادیث پهنای آن به اندازه پوست یک گاو قید شده است.
در مجموع میتوان گفت که صحیفه جامعه مشتمل است بر تمامی احکام دینی و مسائل شرعی و هر حکمی که مردم تا روز قیامت به آن احتیاج دارند. این کتاب در بین امامان معصوم دست به دست گشته و مورد بهرهبرداری ایشان بوده است. بنابر نقل بصائر، برخی از راویان موفق به دیدن این کتاب شدهاند از جمله ابوبصیر (ص ۱۴۴، ح ۹ و ۱۴۵، ح ۱۷)، زراره (ص ۱۴۴، ح ۱۳)، معتّب (ص ۱۴۵، ح ۱۴)، و عبدالملک بن اعین (ص ۱۶۲، ح ۲). طبق بررسی یکی از محققان بیش از پنجاه راوی روایات مربوط به صحیفه جامعه را نقل کردهاند.^[۱۵۰]
۱ / ۲ / ۳ / ۳٫ مصحف فاطمهƒ
از جمله کتابهایی که نزد اهل بیت‰ بوده و ائمه هدی‰ در موارد متعددی به داشتن آن اشاره و افتخار نمودهاند و آن را به عنوان یکی از منابع علوم حیرتانگیز خود خواندهاند، مصحف فاطمهƒ میباشد. این مصحف نیز همانند صحیفه جامعه، جزء میراثهای انحصاری ائمه‰ است. جناب صفّار در ضمن روایات بسیاری به معرفی مصحف فاطمهƒ پرداخته است.^[۱۵۱] از مجموع این روایات، در چند روایت صرفاً نامی از مصحف فاطمهƒ برده شده و توضیح دیگری وجود ندارد.^[۱۵۲] در بقیه روایات قدر متیقنّی که همه به آن اشاره کردهاند آن است که در مصحف حضرت فاطمهƒ چیزی از قرآن وجود ندارد. در برخی از روایات به طور صریح و در بعضی دیگر تلویحاً این موضوع مطرح شده که مطالب مصحف به نوعی وحی و الهامی از جانب خداوند بوده است، در یکی از روایات به نام ملک نیز اشاره شده است.^[۱۵۳] البته در اینکه این مصحف نیز به خط امام علی† است، اختلافی در روایات وجود ندارد. در برخی روایات زمان تدوین مصحف نیز مشخص شده است، مدت زمان بین وفات پیامبر اکرم… تا شهادت حضرت صدیقه کبریƒ.^[۱۵۴] در یکی از روایات آمده است که حجم مصحف فاطمهƒ سه برابر قرآن می‌باشد.^[۱۵۵]
محتوای مصحف: در یکی از روایات تصریح شده است که در مصحف حضرت فاطمهƒ احکام و حلال و حرام وجود ندارد، اما علم مایکون در آن است.^[۱۵۶] در چند روایت محتوای مصحف عبارت است از بیان وقایعی که در آینده اتفاق خواهد افتاد بهخصوص در مورد ذریّۀ آن حضرت.^[۱۵۷] از چند روایت نیز چنین برمیآید که در مصحف حضرت زهراƒ اسامی تمام کسانی که تا قیامت بر روی زمین حکومت خواهند کرد، آمده است.^[۱۵۸]
پس به طور کلی میتوان گفت که مصحف حضرت فاطمهƒ دربارۀ رویدادها، حوادث و تغییر و تحولات اجتماعی و سیاسی است که از زمان اواخر عمر شریف آن حضرت تا آخرالزمان به وقوع خواهد پیوست، به عبارت دیگر «پیشگوییهایی صادق و راستین از آینده و آیندگان است که ائمه‰ با نگاه به آن، واقعهای را پیشگویی کرده یا ماجرایی را نفی و اثبات مینمودند.»^[۱۵۹]
نمونهای از روایات:
الامام الصادق†:
«وانّ عندنا لمصحف فاطمهƒ وما یدریهم ما مصحف فاطمه، مصحف فیه مثل قرآنکم هذا ثلاث مرات والله ما فیه من قرآنکم حرف واحد، انما هو شیء، املاها الله واوحی الیها».^[۱۶۰]
الامام الصادق†:
«انّ فاطمه مکثت بعد رسول الله… خمسه وسبعین یوما وقد کان دخلها حزن شدید علی أبیها وکان جبرئیل یأتیها فیحسن عزاها علی ابیها ویطیب نفسها ویخبرها عن ابیها ومکانه ویخبرها بما یکون بعدها فی ذریّتها وکان علی† یکتب ذلک، فهذا مصحف فاطمه».^[۱۶۱]
الامام الصادق†:
«مصحف فاطمهƒ ما فیه شیءٌ من کتاب الله، وانّما هو شیءٌ أُلقی علیها بعد موت ابیها (صلّی الله علیهما)».^[۱۶۲]
حمّاد بن عثمان: سمعت اباعبد الله† یقول:
تظهر الزنادقه فی سنه ثمانیه وعشرین ومائه وذلک لأنّی نظرت فی مصحف فاطمه، قلت: وما مصحف فاطمهƒ فقال: انّ الله تبارک وتعالی لمّا قبض نبیّه… دخل علی فاطمه من وفاته من الحزن، مالا یعلمه الاّ الله عزّوجلّ، فارسل الیها ملکا یسلّی عنها غمّها ویحدّثها، فشکت ذلک الی امیرالمؤمنین† فقال: إذا أحسست بذلک وسمعت الصوت قولی لی، فأعلمته بذلک فجعل امیرالمؤمنین† یکتب کل ما سمع، حتی أثبت من ذلک مصحفأ. ثم قال: أما انّه لیس فیه شیءٌ من الحلال والحرام، ولکن فیه، علم ما یکون.^[۱۶۳]
۱ / ۲ / ۳ / ۴٫ جفر
منبع دیگری که ائمه‰ از آن نام برده و به عنوان یکی از مبادی علومشان ذکر نمودهاند، جفر میباشد. جناب صفّار نیز در ضمن روایاتی به معرفی آن پرداخته است. در پارهای از این احادیث جفر به عنوان ظرف و مخزنی از چرم معرفی شده است که حاوی میراث مکتوب ائمه‰، اعم از کتابهای انبیاء و جامعه و مصحف فاطمهƒ میباشد و علم هر آنچه که مردم به آن احتیاج دارند، در آن قرار دارد.^[۱۶۴] در روایتی دیگر از آن به عنوان صندوقی از پوست که علم انبیاء و اوصیاء در آن است یاد شده است.^[۱۶۵] در بعضی دیگر از احادیث از دو نوع جفر سخن به میان آمده است: جفر سفید و جفر سرخ، در جفر سفید زبور داود، تورات موسی، انجیل عیسی، صحف ابراهیم و حلال و حرام (شاید اشاره به جامعه باشد) و مصحف فاطمهƒ وجود دارد و در جفر سرخ سلاح رسول الله… نگهداری میشود.^[۱۶۶]
نمونهای از روایات:
عن الحسین بن أبی العلاء قال: سمعت اباعبد الله† یقول:
عندی الجفر الابیض، قلت: وانّی شیءٍ فیه قال: زبور داود و توراه موسی و انجیل عیسی و صحف ابراهیم والحلال والحرام ومصحف فاطمه. ما أزعم انّ فیه قرآنا وفیه ما یحتاج الناس النیا ولا نحتاج الی احد وعندی الجفر الاحمر، قلت: وای شیءٍ فی الجفر الاحمر. قال: السلاح.^[۱۶۷]
عن أبی بصیر عن أبی عبد الله† قال:
ان عندنا الجفر وما یدریهم ماالجفر، قلت: جعلت فداک. ماالجفر قال: وعاء احمر او ادم احمر فیه علم النبیین والوصیین.^[۱۶۸]
علی بن سعید: سمعت اباعبد الله† یقول:
امّا الجفر، انّما هو جلد ثور مدبوغ کالجراب، فیه کتب وعلم ما یحتاج الیه الناس الی یوم القیامه من حلال وحرام، املاء رسول الله… وخط علیّ† وفیه مصحف فاطمهƒ.^[۱۶۹]
در مجموع آنچه از روایات بدست میآید این است که جفر، کتاب یا نوشتۀ جداگانهای نبوده است؛ بلکه جفر عبارت است از دو صندوق و محفظهای از پوست که در یکی از آنها که جفر ابیض نام دارد و در واقع کتابخانه کوچک و سیّاری بوده است، کتابهای پیامبران گذشته و کتبی که از پیامبر اسلام… و امام علی† و حضرت فاطمهƒ که به اهل بیت‰ به ارث رسیده، نگهداری میشده است و در دیگری که جفر احمر نام دارد، سلاح پیامبر اسلام قرار داشته است که نزد ائمه‰ دست به دست میگشته و هماکنون نزد امام زمان (عج) است.
۱ / ۲ / ۴٫ الهام و تحدیث ملائکه
یکی از مبادی علوم اهل بیت‰ الهامات الهی و ارتباط با فرشتگان است. در مورد نبی مکرّم اسلام… جای بحث و سخن نیست که او خاتم پیامبران و رسولان و افضل اولین و آخرین بوده و فرشتۀ الهی مدام بر او فرود میآمد و دریچههای جهان غیب همواره بر او گشوده بود و با وحی آسمانی، از خزانه غیبی الهی بهرهمند بود. اگرچه با رحلت پیامبر اکرم…، راه وحی خاص (وحی رسالی)^[۱۷۰] بسته شد، اما برای دیگر افراد اهل بیت‰ همچنان راه الهام و ارتباط با فرشتگان بازماند که در احادیث و روایات منقول از ائمه هدی‰ به اینگونه الهامات و تأییدات الهی اشاره شده است. مرحوم صفّار در بصائر الدرجات در بیش از ۱۰ باب و حدود ۱۵۰ روایت به این موضوع پرداخته است. این روایات را میتوان در چند گروه دستهبندی کرد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱ـ گروهی از روایات دلالت دارند بر اینکه، ملائکه بر منازل اهل بیت‰ رفت و آمد دارند و ائمه هدی‰ مصداق بارز آیه شریف ] WÜMX… fÛTÿY¡PVÖ@… N…éSTֆWTÎ †WTÞQSTŠW¤ JðS/@… QWØR’ N…éSÙHTWÍWT`ª@… SÓQW¥WÞWTWTŽ ñyXä`~VÕWÆ SàW|MXù;HTTVÕWÙ<Ö@… Jð‚KV… N…éSTʆWWTŽ ‚WWè N…éSTßW¥`™WTŽ N…èS£Y­`TŠVK…Wè YàPVTÞW•<Ö@†YTŠ øYPVÖ@… `ySÞRÒ fûèSŸfTTTÆéSTŽ [ <sup>[۱۷۱]</sup> هستند:<br />مسمع کردین: قلت لأبی عبد الله†، انّی اعتللت فکنت اذا اکلت عندالرجل، تأذّیت به وانّی اکلت من طعامک ولم اتأذّ به قال:<br />انّک لتاکل طعام قوم تصافعهم الملائکه علی فرشهم، قلت: ویظهرون لکم. قال: هم الطف بصبیاننا منّا.<sup>[۱۷۲]</sup><br />عن أبی الیسع: «دخل حمران بن اعین علی أبی جعفر† وقال له: جعلت فداک، یبلغنا انّ الملائکه تنزل علیکم فقال:<br />انّ الملائکه والله لتنزل علینا، تطأ فرشنا، اما تقرأ کتاب الله تعالی: } WÜMX… fÛTÿY¡PVÖ@… N…éSTֆWTÎ †WTÞQSTŠW¤ JðS/@… QWØR’ N…éSÙHTWÍWT`ª@… SÓQW¥WÞWTWTŽ ñyXä`~VÕWÆ SàW|MXù;HTTVÕWÙ<Ö@……{.<sup>[۱۷۳]</sup><br />ابوبصیر: سألت اباعبد الله عن قول الله تعالی: } WÜMX… fÛTÿY¡PVÖ@… N…éSTֆWTÎ †WTÞQSTŠW¤ JðS/@… QWØR’ N…éSÙHTWÍWT`ª@… SÓQW¥WÞWTWTŽ …{ قال:
هم الائمه من آل محمّد.^[۱۷۴]
۲ـ دستهای از روایات بیانگر این مطلب هستند که ملائکه در شب قدر بر ائمه‰ نازل میشوند و آنچه را که در طول سال واقع خواهد شد به آنان القاء میکنند.
عن ابن بکیر عن أبی عبد الله† قال:
انّ لیله القدر یکتب ما یکون منها فی السنه الی مثلها من خیر او شرّ او موت او حیاه اومطر ویکتب فیها وفد الحاجّ، ثم یفضی ذلک الی اهل الارض. فقلت: الی من، من اهل الارض. فقال: الی من تری.^[۱۷۵]
عن أبی الهذیل عن أبی جعفر†: یا ابا الهذیل، انا لا یخفی علینا لیله القدر، انّ الملائکه یطوفون بنا فیها.^[۱۷۶]
عن الحارث بن المغیره النضری (البصری، النصری): قلت لأبی عبد الله† قول الله تعالی فی کتابه ] †Wä~YÊ ñËW£pTÉTSÿ QSÔRÒ £T`ÚKV… ]y~YÑWš [^[۱۷۷] قال: تلک لیله القدر، یکتب فیها وفد الحاج وما یکون فیها من طاعه او معصیه او موت او حیاه ویحدث الله فی اللیل والنهار ما شیاء، ثم یلقیه الی صاحب الارض. قلت: ومن صاحب الارض، قال: صاحبکم.^[۱۷۸]
۳ـ در گروهی از روایات به محدث بودن ائمه‰ پرداخته شده و به کیفیت حدیث ملائکه با ایشان نیز اشاره شده است:
اسماعیل بن بزیع قال: سمعت اباالحسن† یقول:
الائمه علماء صادقون مفهّمون، محدّثون.^[۱۷۹]
عن عثمان بن عیسی قال: کنت انا وابوبصیر ومحمّد بن عمران مولی أبی جعفر بمنزله مکّه، فقال محمّد بن عمران: سمعت ابا عبد الله یقول: نحن اثنا عشر محدّثا، قال له ابوبصیر: والله لسمعت من أبی عبد الله†، فقال ابوبصیر: کذا سمعت اباجعفر† یقول.^[۱۸۰]
عن الحکم بن عیینه عن علی بن الحسین†:
کل امام منّا اهل البیت فهو محدث.^[۱۸۱]