۳-۵-۱-۴ نقش هنر در تداوم جامعه:
از طریق سمبل های مختلف، هنر ارتباط بسیار زیادی با ارزش ها، اعتقادات و جهان بینی های فرهنگی که خود بخشی از آن است برقرار می کند. فرم های موجود در هر جامعه بازتاب مباحث و دغدغه های عمده فرهنگی یک جامعه محسوب می شوند.کارکرد فرم های اصلی هنر را می توان کمک به ایجاد وحدت در جامعه با نمایان تر کردن موضوعات، ارزش ها، اعتقادات برجسته فرهنگی آن جامعه دانست. با بیان زمینه های فرهنگی بصورت محسوس، کارکرد نهایی هنر، تقویت هویت افراد جامعه بواسطه نیرومند کردن زمینه های فرهنگی آنان است.
هنر همچنین به تقویت و نیرومند شدن تعهدات اجتماعی و زمینه های فرهنگی کمک می کند. برای مثال، ارزش های فرهنگی با استفاده ازرسانه های هنری چون موسیقی، رقص و…از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هنگامیکه یک جامعه به خوبی منسجم است، دارای یک هویت ملی نیرومند و پایدار نیز می باشد. هنر می تواند برای پرورش انسجام اجتماعی و حفظ بقای هویت ملی مورد استفاده قرار بگیرد. این امر زمان تصمیم گیری هدفمند رهبران سیاسی و فرهنگی جامعه، هنگام گزینش ارائه فرم های هنری در موزه ها نمایان تر می گردد.
۳-۵-۱-۵ کنترل اجتماعی:
هنر می تواند به القاء ارزشهای مهم فرهنگ در نسل جوان، وادار نمودن مردم به رفتارهای اجتماعی مناسب و حفظ نابرابری نظام طبقاتی در جامعه کمک بکند. بطور خلاصه، به چندین راه که هنرها می توانند از طریق آن به وضع موجود کمک بکنند، اشاره می شود:
نخست هنر می تواند همچون مکانیزمی در جهت کنترل اجتماع بکار رود. عموماً مورخان هنر، بر این باورند که هنر یک بنیان مذهبی نیرومند دارد ولی آگاهی آنان از نقشی که هنر در دیگر حوزه های فرهنگ ایفا می کرده کم است.
همچنین هنر نقش مهمی در کنترل رفتار در جوامع پیچیده تر ایفا می کند. در جوامع طبقاتی، دولتهای ایالتی، به منظور القاء اطاعت و حفظ وضع موجود، حامی هنر هستند. مثال: معماری عظیم و به یاد ماندنی همچون اهرام، زیگورات ها و کلیساهای جامع- بازنمایی بصری از قدرت خیره کننده خدایان و فرمانروایان بوده است.
بعضی اوقات، بخصوص در هزاره جدید، دولت از هنر جهت کنترل ( یا حداقل تأثیر بر) رفتار مردم به شیوه بسیار ظریف و ماهرانه ای بهره می برد.مثال: استفاده از موسیقی در چین
۳-۵-۱-۶ حفظ یا به چالش کشیدن وضع موجود:
هر چه جوامع تخصصی تر شوند، نظام های طبقاتی پیچیده تر می گردند و شکاف مابین دارا ها (اغنیا) و ندارها(فقرا) بیشتر می گردد. هنر با حضوری نمادین از اوضاع اجتماعی، در صیانت از وضع موجود مشارکت می کند. به یک میزان یا بیشتر تمام جوامع مابین سطوح قدرت و شأن افراد خود تمایز می گذارند.
قدرت در جهان از راه های گوناگونی بیان می شود. استفاده از قدرت فیزیکی، کنترل بر اساس تصمیمات سیاسی و تجمع منابع ارزشمند. هنر در بسیاری از جوامع طبقاتی وابسته به نمادهای مقامات است. همانند، تمدن های باستانی مصر. در دنیای امروز، موزه های اصلی هر کشور، مملو از هدایای شخصی مقامات است.البته ذکر این نکته ضروری است که هنر، نه تنها قدرت حفظ شرایط حاکم بر جامعه را داراست بلکه اغلب به شیوه ای متضاد هم بکار گرفته می شود. همچون وسیله اعتراض، مقاومت و حتی انقلاب.
- اهمیت کارکرداقتصادی،اجتماعی و فرهنگی فرش دستباف ترکمن:
امروزه، هنر فرشبافی درنزد ترکمنان دارای کارکردی اقتصادی و تزیینی است و از منظر عصبیت اجتماعی، نمادی از موجودیت و حفظ هویت قومی است. زیرا فرش صرف نظر از ماهیت اقتصادی- هنری امروز خود، روابط بین مادر و دختر را استحکام بخشیده، بقاء خانواده را موجب می شود و ترکمن را از غیر ترکمن متمایز می نماید. کارکردهای اجتماعی فرشترکمن را در تجمع بازارهای هفتگی به عینه می توان ملاحظه کرد.در این ایام، نه تنها نیازمندیهای هفتگی ترکمن تأمین می شود بلکه محلی است که برخورد های فرهنگی، حقوقی و آگاهی از شرایط موجود جامعه در آن تبلور می یابد و خانواده ها قدرت اقتصادی خود را به نمایش می گذارند. با فرهنگ غیر ترکمن و طرز برخوردهای فردی و جمعی آشنا شده آنرا پذیرفته یا به سادگی از کنار آن می گذرند.
سیاست های یومیه جامعه حل و فصل می شود و یک نوع تجمع رفتار جمعی شکل می گیرد که تأثیرات آن در روند آتی زندگی کاملاً کارساز خواهد بود. نیازهای مادی و فرهنگی جامعه در بازار هماهنگ شده و راه حل های کاربردی آن ارائه طریق می شود و از این طریق تعلقات قومی – فرهنگی تجلی و دوام پیدا می کند.دلیل آنکه تحصیل در جامعه ترکمن در سطوح مختلف عمومیت یافته و به سرعت نشر پیدا کرده است را می توان، ناشی از عملکرد مثبت تعامل بین جوانان تحصیل کرده ی دختر و پسر با والدین و بزرگان خانواده دانست که انتقال قدرت کارکردی خانوار را بتدریج در اختیار پسران و دختران قرار می دهد. بازار های هفتگی با عصبیت فرهنگی در قدرت سیاسی جامعه نیز تأثیر گذار بوده و هرم قدرت خانواده را دستخوش تغییر قرار داده است.
تحولات اقتصادی و اجتماعی قبل و بعد از انقلاب، بخصوص دردوران پس از جنگ، از جمله رشد فزاینده جمعیت، سیاست تأمین اشتغال کامل به وسیله دولت، بویژه رقابت در زمینه توسعه اقتصادی و افزایش در آمد سرانه در کشور، مسائل گوناگونی را مطرح و اتخاذ تدابیر فوری را اجتناب ناپذیر می ساخت. یکی از راه حل ها و شاید ظاهراً ساده ترین آنها، الگو پذیری از کشور های پیشرفته و صنعتی کردن ممالک در حال توسعه بود. از این رو کلیه منابع انسانی در این راه بسیج و تمامی تمهیدات به کار گرفته شد، ولی نتایج حاصله ، جز در پاره ای موارد، چندان موفقیت آمیز نبود، زیرا اجرای طرح های عظیم صنعتی به موازات مزایایی که داشته و دارد، نمی توانست مشکل اساسی کشور را در امر توسعه و ایجاد کار و اشتغال دائم برای توده های وسیع قالیبافان بطور کامل مرتفع نماید.
باید توجه داشت که هر استان دارای بافت اقتصادی خاص خود است، زیرا بخش قابل ملاحظه ای از نیروی انسانی استان ها در خدمت کشاورزی و دامپروری است. این خصوصیات همراه با ویژگی های دیگر مانند درصد رشد فوق العاده جمعیت، پایین بودن میزان برداشت محصول در واحد سطح و نداشتن بسیاری از امکانات زیر بنایی، موجب شده است که این استان نتواند با اقتباس از الگوهای توسعه اقتصادی، به موفقیت قابل ملاحظه ای دست یابد.عنایت به این واقعیت ، و نیز اینکه دولت مردان ایرانی، به خوبی احساس کرده اند که روز به روز فاصله انها با کشور های پیشرفته افزوده می شود، کوشش کرده اند که از امکانات بالقوه موجود خود را برای پر کردن لااقل بخشی از این فاصله استفاده کنند و لذا برخی از این گونه کشورها نظیر چین، هند، پاکستان، مکزیک و ایران که دارای صنایع دستی پر پیشینه و پشتوانه ای هستند، آن را به عنوان یک رشته مکمل در اقتصاد خود مورد حمایت و تقویت قرار دادند و از این رهگذر، گروهی از این کشورها، به نتایج مطلوب یا لااقل قابل قبولی دست یافته اند.
در شرایط بحرانی حال، هنر فرش ترکمن ، نه تنها با چالش عمیق اقتصادی – خانوادگی و فرهنگی مواجه است، بلکه استمرار وضع موجود، مسلماً با گسیختگی قومی و خانوادگی توأم شده، نظم و تداوم حرکت ها را، مختل خواهد نمود. لذا توجه خاص به مسائل قومی- هنری در ثبات خانواده نیازمند برنامه های جامع و کاربردی است. بدون تردید یکی از دلایل مهم در توجیه جنبه های مثبت هنر فرش بافی ترکمنان، توجه به اثرات آن در مبارزه با انواع بیکاری، به عنوان یکی از مسائل پیچیده و بغرنج استان است. بیکاری انواع مختلفی دارد که افزون بر بیکاری آشکار باید از بیکاری پنهان و بیکاری فصلی نام برد. بیکاری پنهان و بیکاری فصلی بیشتر در استانهایی که بیشتر دارای اقتصاد مبتنی بر کشاورزی هستند به چشم می خورد.
امروزه به تجربه ثابت شده است که ایجاد امکانات رفاهی نظیر آب، برق، جاده و برخی تسهیلات آموزشی و بهداشتی به تنهایی برای ماندن جمعیت در روستاها کافی نیست؛ بلکه عامل مهم و اساسی ایجاد شغل و در آمد برای ماه های بیکاری و فراغت ترکمن هاست و صنایع دستی با قابلیت ها و خصوصیات ویژه خود از جمله عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد، پایین بودن سرانه اشتغال، و امکان ایجاد و توسعه آن در مناطق روستایی و محل سکونت ترکمن ها، می تواند چنین نقش مهمی را به نحو مطلوب ایفا کند.چنانکه در حال حاضر، همانند گذشته، در اکثر روستاهای ترکمن، کشاورزان و خانواده شان با پرداختن به بافت فرش و تولید محصولاتی نظیر قالی، گلیم و غیره به درآمد جنبی قابل توجهی دست یافته اند و همین امر عامل مهمی در جلوگیری از مهاجرت آنان به شهرها خواهد بود.
تردیدی نیست ، هر عاملی که منجر به کمک و افزایش در آمد مردم شود در خور اهمیت است. قالی بافی به علت داشتن مزایایی نظیر کار طلب بودن ان، سادگی فن و عدم احتیاج به آموزش فنی وسیع و تأثیر چشمگیر آن در افزایش سطح اشتغال و امثال آن بیش از هر فعالیت اقتصادی دیگر، زمینه برای توسعه و پیشرفت دارد.
امروزه دیگر تنها آثار تاریخی وسیله جذب گردشگر به ممالک در حال توسعه که اکثراً دارای تمدن کهن هستند، به شمار نمی اید بلکه همراه آن ، فرآورده های دستی با طرح خاص و اصالت های ویژه خود مطرح می باشد و میتواند مکمل دیدنی های تاریخی هر کشور باشد. صنایع دستی و صنعت گردشگری بر یکدیگر اثر متقابل دارند و می توانند موجبات رشد و توسعه یکدیگر را فراهم سازند.
۳-۶ ساختار فرش ترکمن:
نخستین پژوهش های مردم شناسانه در باب تراکمه ماوراء خزر توسط سروان میخایلوف و با سرپرستی و رهنمود فرمانده کل استان ماورای خزر ژنرال بوگولیوبوف در حدود سال ۱۹۰۰م انجام گشت. کمبود منابع مکتوب و روایات شفاهی عاملی برای توجه هرچه بیشتر ایشان به دست بافته های مادر ترکمن در حل مسایل قوم شناسی شد. نتایج تحقیقات ایشان در کتابی تحت عنوان «فرش های ترکمن» اطلاعات ارزشمندی را همراه با تصاویر نقاشی شده قسمتی از فرش ترکمن در اختیار دوستداران خود قرار داد. مشکوا، آیرونز، هوشنگ پور کریم را می توان جزو پیشگامان مطالعات مردم شناسی تراکمه در ایران دانست. بعدها نویسندگان و پژوهشگران ی همچون « استاد علی حصوری»،« استاد محمد نیازی» و .. بر این مجموعه افزودند. که در این میان استاد محمد نیازی راز ها و رمز هایی از فرش ترکمن را با دقت و شیوایی بیان کرد.
کار قالیبافی در سه ایل « آتابای» و «جعفربای» که از تیره یموت هستند و ایل «تکه» رواج و رونق دارد.بیشتر قالیچه ها و قارچین هایی^۴ که توسط ترکمن ها بافته می شود، دارای رنگ قرمز است. طرح هایی که ترکمن ها در بافته هایشان استفاده می کنند بیشتر شکسته و هندسی است و گفته می شود نقوش هر یک از ایلات و طوایف به نام همان ایل شهرت دارد مثل گل یموت، گل تکه، گل ارساری، گل ساریک، گل سالور و …نقوش متداول در قالیهای ترکمن در اشکال کلی خود، غالباً به صورت هندسی و در ترکیب اشکال چند ضلعی محصور و یا بدون خطوط محدود کننده، صرفاً با قرار گرفتن انواع گل ها و نگاره ها است که شکل کلی از یک قاب چند ضلعی را تداعی می کند.
-جایگزین شدن رنگ های شیمیایی به جای رنگ های طبیعی.
-در دهه های اخیر شاهد نزول کیفی قالیچه های ترکمن به لحاظ بافت و رنگ آمیزی بوده ایم.(حسین یاوری،۱۴۷:۱۳۸۴)
۳-۶-۱ابزار آلات قالیبافی ترکمن
۳-۶-۱-۲ دار:
دار، مهمترین و اساسی ترین ابزار قالی بافی است که قالی روی آن بافته می شود. دارهای سنتی، چوبی بوده ولی در سالهای اخیر، دارهای آهنی با توجه به مزایایی که دارند، متداول گردیده اند.(دانشگر،۲۲۱:۱۳۹۰) دارها را بسته به نحوه قرار گیری آنها بر روی زمین به دو نوع افقی و عمودی تقسیم می کنند.
دار عمودی:
۱-فندکدار ۲- گردان ۳- ثابت ۴- تبریزی.
دار افقی:
دار مورد استفاده به صورت خوابیده و افقی در سطح زمین قرار می گیرد. در این منطقه که اغلب بافندگان از این دار استفاده می کنند. دار افقی دارای سه شکل است:
در نوع اول، دار، شکلی بسیار ساده دارد و فقط از ۲ تیرک ( سردار و زیر دار) تشکیل شده است. این تیرک ها به وسیله میخ ها ی بزرگ بر روی زمین ثابت می شوند. چله کشی بر روی این نوع دار بسیار ساده بوده و با این نوع دار قالی در ابعاد مختلف می توان بافت. بافنده هماهنگ با بافت بر روی این دار پیش می رود و برای اینکه به بافت ضربات شدید و فشار وارد نشود و عیب کیس بوجود نیاید، در زیر بافته تخته هایی را به کار می گیرند. بر روی این نوع دار قالی ابزار کمکی که شکل سه پایه ای چوبی بنام « چاتمه» می باشد، قرار دارد.
دار افقی نوع دوم، دارای ساختاری ساده و ابتدایی است در این نوع، چهار چوب دار بدون تنظیم و راست روها و سر دار و زیر دار به همدیگر متصل می باشند و هیچگونه پیچ و مهره تنظیم ندارد. دراین نوع دار مهارت بافنده چه در مرحله چله کشی و چه در مرحله بافت برای گرفتن نتیجه خوب بسیار مهم است. در این نوع دار اگر تنظیم چله با روش غلط انجام شود، باعث پیدا شدن عیوب مختلف ( دو دستی، شل یا سفت بودن و …) در بافت می شود.
دار افقی نوع سوم: دارای سر دار و زیر دار و راست روها و چپ رو ها می باشد. برای راست روها چوب های مکعبی قطور و استوانه ای بسیار محکم استفاده می کنند که سر آن مثل دو گیره یا چنگه ( قولاق) می باشد و سر دار و زیر دار که به « کسه لگ» معروفند، در داخل این گیره ها قرار می گیرند و بوسیله بوسیله تخته کوچکی با گوه تنظیم می شود. (ویژگی ها و شیوه های بافت قالی ترکمن.زلیخا عادلی)
۳-۶-۱-۳ شانه« داراق»:
ابزاری است برای کوبیدن رج های بافت و محکم کردن گره ها بر جای خود و یک دست شدن سطح کار استفاده می شود و از سه قسمت تشکیل شده است. در طایفه تکه شانه های بسیار ظریف با دسته های نازک تر نسبت به رج شمار فرش مرسوم در منطقه ساخته می شود. ولی در قسمت های طایفه جعفربای و کناره های دریای خزر فاصله شانه ها با همدیگر حدوداً کمتر از ۵% سانتی متر با دهنه بزرگ و دسته های چوبی بزرگ نسبت به رج شمار فرش های مورد مصرفی ساخته شده اند.قیچی«سنی» scissors، کِسِر(کارد، قلاب)kink، آناویچ.(عادلی)
۳-۶-۱-۴ گره:
گره قالی بر دو نوع ترکی و فارسی است که در نوع گره ترکی دو رج پود را عبور می دهند که در ترکمنی به آن« دووآ» می گویند و در گره فارسی پود را فقط به یک رج گره زده از زیر و یا بالای رج بعدی عبور می دهند که در ترکمنی به آن «بارا» می گویند. قالیچه‌های ترکمن بطورکلی دارای گره ترکی‌باف و یک پوده می‌باشد و در روی دستگاه‌های افقی بافته می‌شود و تاروپود هر دو از پشمهایی است که در همان نواحی یافت می‌شود و در دسترس می‌باشد. در تمام نقاط ترکمن‌نشین شمال از کارگاه‌های قالیبافی بشکلی که درسایر شهرهای ایران رایج است اثری دیده نمی‌شود.گره در اصل به عنوان گوشت قالی محسوب می شود و نقش مهمی در زیبایی آن دارد. زیرا اگر گره بدرستی زده نشود و در جای خود قرار نگیرد، طرح و نقشه زیبایی اصلی خود را نخواهد داشت. در فرش ترکمن از انواع گره ها استفاده می شود که ابتدا به گره فارسی که عموماً بافندگان ترکمن از آن استفاده می نماید، می پردازیم. در ضمن اشاره کوتاهی نیز به انواع دیگر گره ها خواهم داشت.
گره نامتقارن: …، گره تار(یارا): غالباً در بافت فرش های تابلویی و ظریف بکار گرفته می شود.، گره جفتی، گره متقارن: از این نوع گره در فرش های قدیمی بیشتر استفاده می شود و امروزه برای استحکام کناره های فرش و جلوگیری از پایین زدگی حاشیه ها از آن استفاده می شود.، گره مضاعف( قوشا چاترم)، گره کمکی. (ویژگی ها و شیوه های بافت قالی ترکمن.زلیخا عادلی)
۳-۶-۱-۵ پشم و رنگ:
یکی از مهمترین عوامل تولید فرش، پشم است. الیاف پشم در ساختار تار و پود و پرز اکثر فرش های دستباف اعم از قالی های معمولی وحتی نفیس و موزه ای، گلیم، زیلو، پلاس و غیره نقش عمده، بلکه اولیه و اساسی دارد.(دانشگر،۱۱۳:۱۳۹۰) پشمی که سبب مرغوبیت قالی می گردد باید صفات ذیل را دارا باشد: « استحکام، شفافی، نرمی، نداشتن مو، بلندی الیاف، کمی جعد و پیچیدگی»(بیگدلی،۳۹۶:۱۳۸۳) بهترین پشم از ناحیه شانه و پهلوی گوسفند که نرم، لطیف و شفاف تر از پشم سایر نقاط بدن حیوان است، چیده می شود. پشم را از لحاظ فصل چیدن۵، مرغوبیت رنگ۶ و جنس۷ به انواع مختلف تقسیم می کنند. بطور معمول برای درجه بندی پشم موارد زیر را در نظر می گیرند:
الف) رنگ: به عنوان مهمترین عامل در تعیین درجه مرغوبیت الیاف و زیبایی فرش محسوب می شود. ترکمن ها پس از چیدن پشم، آن را با رنگ گیاهی، می آمیختند تا رنگی ثابت و با دوام را بدست آورند. اما در ده های اخیر، بیشتر از رنگ های شیمیایی استفاده می شود که کیفیت آن به پای رنگ های طبیعی نمی رسد، در نتیجه صادرات فرش ترکمن برخلاف گذشته ، رونق چندانی ندارد و در بازارهای جهانی جای خود را تا حدودی از دست داده است. ترکمن ها در رنگ آمیزی پشم، بیشتر به رنگ های قرمز، سبز، زرد و آبی توجه دارند، گاهی نیز تمایل به استفاده از فام های تیره تر آن رنگ ها دارند. زمینه ی بیشتر فرش های ترکمن به رنگ قرمز است. سابقاً پنج رنگ سفید، سیاه، سبز تیره، لاکی تیره، لاکی متمایل به زرد در فرش ترکمن به کار می رفتو امروزه شاهد اضافه شدن رنگ های طوسی، دارچینی، عبایی، قهوه ای روشن، قهوه ای تیره، طلایی، نخودی و آبی آسمانی به رنگ های پیشین هستیم.(بایراق)
غالباً، فرش‌های ترکمن تنها با چند رنگ ساده، رنگ‌آمیزی می‌شود. در برخی طرح‌ها دو خط عمود برهم زمینه فرش را به چهار بخش تقسیم می‌کند که رنگ هر بخش با بخش روبرو قرینه و با بخش کناری در تضاد است. رنگهای لاکی، سفید، سبز و قرمز روشن از جمله رنگهایی است که در بافته‌های ترکمن بکار برده می‌شود. در گذشته فرش های معروف یموت با زمینه ارغوانی تیره و طرح بخارایی با متن قرمز رواج داشت.اما، امروزه برای رنگ زمینه از کرم، سفید، و همچنین قرمز روناسی بهره می‌گیرند که رنگ اخیر باعث شهرت قالیچه‌های سرخ‌رنگ ترکمنی در جهان شده‌است.
ب) سایر خصوصیات: چون طول- قطر- جعد و کشش پذیری- کم داشتن نسبی مواد خارجی- داشتن رطوبت مناسب و شفافیت از دیگر خصوصیاتی است که درجه بندی پشم را تحت تأثیر قرار می دهند. (دانشگر،۱۱۳:۱۳۹۰-۱۱۶)
۳-۷ فرهنگ قالیبافی:
بنا بر مطالعات فاروق سومر:«ترکمن ها، قومی هستند که پس از شکست هم، همچنان سنت ها، باورها و اعتقادات خود را حفظ می کنند».(سومر،۱۳۹۰: ۲۰۷) قالیبافی در نزد ترکمانان، فرهنگ و آداب مخصوص به خود را دارد. بطوریکه تحلیل این رسوم می تواند، بازتاب ساختار فرهنگی و تجربه تاریخی این قوم را نمایان کند. مواردی چون: احترام به افراد مسن، توجه به سعد و نحس زمان، همبستگی خویشاوندان،جایگاه افراد ذکور، خرافات۸ و …
۳-۷-۱ باورها و آداب در بافت قالی :