حضور چشمگیر شخصیت­های علمی و سیاسی سادات از اواسط قرن سوم تا قرن ششم و هفتم هجری نیز تأثیر زیادی بر اوضاع سیاسی، مذهبی این منطقه گذاشته است. از چهره‌های برجسته‌ی این سادات می­توان عبدالعظیم حسنی (ع) و حسن بن زید معروف به داعی کبیر، بنیانگذار دولت علویان طبرستان را نام برد که در قرن سوم هجری در این شهر می­زیسته­اند­.
روستاهای ری نیز شیعه مذهب بوده اند، چنانکه یاقوت می­گوید: روستاهای ری، همگی شیعه‌اند و تعداد بسیار اندکی حنفی در آن روستاها زندگی می­ کنند­؛ ولی از شافعیان اثری نیست. از جمله­ روستاهای ری می­توان به کلین­، ورامین­، دوریست­، اشناباد و قصران (­منطقه ی کوهستانی شمال شرقی و غریی تا مرز مازندران، که خود شامل روستاهای بسیار زیادی بوده) اشاره کرد (یاقوت حموى، ۱۳۹۹ق: ۳/۱۱۷).

۴-۴- اصفهان

اصفهان شهری است در ناحیه جبال، که ناحیه قدیم آن را «جی» گویند و گفته شده است که اسکندر مقدونی آن را احداث کرده است. این شهر همیشه دارای شعراء، مجتهدین، منجمین و اطباء زیادی بوده است (قزوینی، ۱۳۶۶: ۳۵۸-۳۵۶).
آن چنان که از منابع تاریخی بر می‌آید و به نقل بلاذری، خلیفه دوم در سال ۲۳ ه. ق عبدالله بن بدیل بن ورقاء قراعی را برای فتح اصفهان اعزام کرد و بنا به قولی دیگر به ابوموسی اشعری در این باره نامه نوشت و او عبدالله بن بدیل را برای فتح اصفهان فرستاد. او نخست قسمت جی اصفهان را با صلح فتح کرد و سپس بر همه اصفهان و نواحی اطراف آن مسلط شد. عبدالله از آن به بعد تا پس از استقرار خلافت عثمان، حاکم اصفهان بود. بعد از او، عثمان شخصی به نام سائب بن افزع را حاکم اصفهان کرد. در ایام خلافت مروان بن حکم، هذیل بن قیس عنبری حاکم اصفهان شد و از آن به بعد بود که قبیله‌ی عنبریان به اصفهان آمدند و ساکن شدند (بلاذری، ­۱۳۳۷: ۴۳۹).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در دوران خلافت امام علی (ع) یکی از اصحاب آن حضرت به نام قیس بن یزید بر اصفهان حکومت می­کرد (انصاری، ۱۴۱۲­: ۱/۳۱۱).
پس از مرگ وی، مخنف بن سلیم بن حارث از طرف امام (ع) والی این شهر شد که در جنگ صفین به حمایت از امام (ع) شرکت نمود (ابن ابى الحدید، ۱۳۳۷­: ۳/۱۸۳). پس از آن در دوره امویان اصفهان به شدت تحت تاثیر تبلیغات بنی امیه که رواج اهل تسنن و ناصبی­گری را تا چند قرن در این شهر در پی داشت (ابن ابى الحدید، ۱۳۳۷­: ۳/۱۸۳). یکی از قیام‌های مهم تشیع که در اصفهان و در اواخر دوره‌ی اموی اتفاق افتاد، قیام عبدالله بن معاویه بن عبدالله بن جعفر بود که در سال‌های ۱۲۷-۱۲۸ ه. ق از کوفه شروع شد و به مناطق مرکزی ایران سرایت کرد و تا مدتی اصفهان را پایگاه خویش قرار داده بود. پس از آن عبدالله گرفتار نیروهای ابومسلم خراسانی شد و سرکوب گردید (جعفریان، ۱۳۸۸­­: ۱۶۴). ابواسحاق اصفهانی صاحب کتاب الغارات در گسترش تشیع در اصفهان در قرن سوم هجری نقش کلیدی داشته است. نام دیگر او ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی است که از قبیله­ی بنی ثقیف بوده و ابتدا دارای مذهب زیدی بوده و سپس به شیعه دوازده امامی گرایش پیدا می­ کند. سید محسن امینی صاحب اعیان الشیعه معتقد است: «از گفتار علامه مجلسی و ابن طاووس استنباط می­ شود که ابراهیم اصفهانی دارای ویژگی­های تحسین برانگیزی بوده و موجب نشر مذهب تشیع در اصفهان گردیده است و به سال ۲۸۳ ه. ق در اصفهان از دنیا رفته است» (امین، ۱۳۶۵: ۲/۲۰۹).

۴-۵- اهواز

منطقه اهواز، از جمله مناطق جنوبى ایران است که داراى جمعیت شیعى قابل توجهى بوده است. مقدسى، نیمى از مردم اهواز را شیعى دانسته است. گرچه گزارش وى مربوط به قرن چهارم است، ولى طبیعى است که این نسبت مى‏تواند حدود حضور تشیع در این منطقه در قرن دوم را نیز مشخص کند. عبد اللّه بن جند باز جمله صحابه امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) بوده است که به تصریح شیخ طوسى، وکیل امام هفتم بوده است. آنچنان که از روایت ابن شعبه در تحف العقول برمى‏آید، وى امام صادق (ع) را نیز درک کرده و مجموعه وصایایى را از آن حضرت نقل کرده است که ابن شعبه آنها را به تفصیل آورده است. با بهره گرفتن از بعضى فقرات این وصایا، مى‏توان چنین حدس زد که وى احتمالا وکالت امام صادق (ع) را نیز عهده‏دار بوده است. این‏که وى در کجا به انجام وظیفه وکالت پرداخته است، منابع موجود تصریحى در این باره ندارند؛ اما با توجه به این نقل کشّى درباره على بن مهزیار که وى پس از درگذشت عبد اللّه بن جندب به جاى او منصوب شد و با توجه به نقل دیگرش که على بن مهزیار پس از تشیع ساکن اهواز شد و در آن‏جا اقامت گزید، مى‏توان چنین استنتاج نمود که عبداللّه بن جندب نیز در منطقه اهواز و بصره به وکالت مشغول بوده است. درباره وى، مدح و تمجیدهاى بسیارى در منابع کهن وارد شده که جاى هیچ تردیدى را در جلالت قدرش باقى نمى‏گذارد (جبارى، ۱۳۸۲: ‏۱/۱۳۰).

۴-۶- بیهق (سبزوار)

بیهق یکی از شهرهای شمال شرق ایران است که بین چهار شهرستان قوچان در فاصله ۱۶۳ کلیومتری شمال شرق بیهق، نیشابور در فاصله ۱۶۴ کلیومتری شرق بیهق، شاهرود در فاصله ۲۵۴ کلیومتری مغرب بیهق، و کاشمر در فاصله ۲۱۰ کلیومتری در جنوب شرقی بیهق قرار گرفته است (امین، ۱۳۸۲: ۳۳).
عثمان در سال ۲۸ یا ۲۹ق عبدالله‌ بن عامر‌بن کریز را والى بصره قرار داد. عبدالله بخش‌هایی از سرزمین فارس را فتح کرد و در سال ۳۰ هجری سپاهی را برای فتح خراسان گسیل کرد. در این لشکرکشی اسودبن کلثوم عدوی از جانب عبدالله‌بن عامر فرماندهی فتح این مناطق را بر عهده داشت (بلاذری، ۱۳۸۲: ۵۶۲).
در سال ۳۱ هجری ابن‌عامر، اسود بن کلثوم را به سمت بیهق فرستاد، البته وی در بیهق کشته شدو ادامه فتح بعد از اسودبن کلثوم به دست برادرش ادهم‌ بن کلثوم صورت گرفت و او بیهق را فتح کرد. مردم آن در همان ابتداى ورود سپاه‏ اسلام به این منطقه، با رغبت ایمان آوردند. به گفته برخى از محققان، این منطقه از مراکز مهم سکونت شیعیان بوده، به‏ویژه آن‏که، تشیع اهالى آن، تشیع اثنا عشرى بوده است. شاید یکى از مؤیدات این قول، کلام حموى باشد که: «اکثر مردم آن روافض غلاه هستند» (حموی، ۱۹۹۵: ۹۵)^.
حضور قنبر یکی از مشهورترین خدمت‌گزاران امام علی (ع) (ثقفی، ۱۳۷۳: ۵۳۴) و فرزندان وی، هانی و شاذان و نوه قنبر، علی‌بن جمعه‌بن هانی از عوامل مهم گسترش تشیّع در بیهق است. هر چند گفته شده است قنبر به دست حجاج بن یوسف در سرزمین عراق و خارج از مرزهای ایران به شهادت رسید، (یاقوت حموى، ۱۳۹۹: ۲/۳۰۳). با این حال نمی‌توان حضور وی را در بیهق به کلی رد کرد، چراکه ممکن است قنبر فرزندانش در بیهق ساکن شده، ولی خود قنبر پس از مدت کوتاهی به سمت عراق برگشته و در همانجا به شهادت رسیده باشد. ابن‌فندق دو مسجد در بیهق به نام هانی و شادان از فرزندان قنبر گزارش نموده است (ا‌بن‌فندق، ۱۳۶۱: ۲۵).
بنابراین حضور و اقامت خاندان قنبر در بیهق از عوامل گسترش تشیع در بیهق می‌باشد، هر چند محل شهادت یا وفات آنها خارج از منطقه بیهق صورت گرفته باشد.
شهر بیهق یکی از مناطقی است که از اوایل ورود اسلام کانون توجه برخی از داعیان شیعی بود. برای نمونه، یحیی ‌‌بن زید بعد از شهادت پدرش همراه یاران بیهقی خود توانست بر حاکم نیشابور مسلط شده و برای مدتی حاکمیت نیشابور را به دست گیرد (نویری، ­بی­تا­: ۲۴/ ۴۰۸-۴۱۰). بنابراین، همراهی تعدادی از شیعیان با قیام یحیی بیانگر حضور شیعیان در بیهق است. یحیی بن زید بعد از شهادت پدرش بعد از گریزهایی که از دست امویان داشت به کربلا و سپس به مدائن و ری و در ادامه به سرخس رفت. یحیی در سرخس نزد یزید بن عمرو تمیمى رفت و در خانه یکی ازخاندان اسید بن عمر به مدت شش ماه اقامت گزید. مسیر بعدی یحیی، بلخ نزد حریش ‌بن عبدالرحمن شیبانی بود. بعد از ولید بن یزید، هشام ‌بن عبدالملک به حکومت رسید و دستور دستگیری یحیی را داد، با این حال حریش زیر شکنجه حاضر به نشان دادن جای یحیی نشد تا اینکه پسرش برای حفظ جان پدر، مخفیگاه یحیی را نشان داد و یحیی به زندان افتاد. بعد از مدتی به دستور ولید آزاد شد. اهالی خراسان زنجیرهایی را که یحیی با آن بسته شده بود، به بالاترین قیمت خریداری کردند (اصفهانی، ­۱۹۸۷: ­۱۴۸­-۱۴۷). نصر بن سیار قبل از آزادی یحیی، وی را احضار کرد و او را به آزادى و امان مژده داد و سخن از تقوا و عفاف و آرامش به میان کشید. یحیی در پاسخ به صراحت گفت: «آیا امروز براى امت محمد فتنه‏اى خطرناک‌تر و زیان‏بخش‏تر از دستگاه شما یافت می‌شود. آیا این فتنه نیست که شما خون بناحق می‌ریزید و دعوت به ناحق می‌کنید. نصر ‌بن سیار به سخنان یحیى پاسخى نگفت، فقط فرمان داد دو هزار درهم و جفتى نعلین براى او آوردند و از وى تقاضا کرد، به شام نزد ولید بن یزید برود» (بلاذری، ۱۴۱۷: ۳/۲۶۰). به نظر می‌رسد نکشتن یحیی در خراسان به سبب حضور شیعیان خراسانی بوده است. بنابراین، قیام یحیی یکی از قیام‌های امامی بود که در اوایل قرن دوم شکل گرفت و تا حدودی نیز موفقیت کسب کرد، ولی به سبب قدرت نیروی مرکزی نتوانست دوام بیاورد. در هر حال گرد آمدن افرادی دور او نشانه تشیّع آنها بوده و متقابلاً قیام و شهادت یحیی باعث رواج تشیّع درآن منطقه شد.
باید توجه داشت تلاش پیروان زیدیه، برای انتساب قیام یحیی در ادامه ادعای آنها مبنی بر زیدی بودن قیام زیدبن علی‌بن الحسین‡می‌باشد؛ درحالی که زیدی بودن قیام زید و فرزندشیحیی مورد پذیرش نیست؛ چون اولاً، زید ادعایی نسبت امامت نداشت و قیامش مورد تأیید امام صادق (ع) †بود (کلینى ۱۳۶۲: ­۸/۲۶۴). امام صادق (ع) †در حق وی دعا نمود و فرمود: «خداوند عمویم زید را رحمت کند او مردم را به آل محمد‰ دعوت نمود و اگر پیروز می‌شد بر عهد خود وفا می‌نمود. زید با من درباره خروجش مشورت نمود، من به وی گفتم ای عمو اگر می‌خواهی بر کناسه کوفه تو را بر دار بزنند پس خروج کن» (صدوق­، ­۱۳۷۳: ­۱/۲۴۹).
نکته دیگری که می‌تواند بر امامی بودن قیام زید و یحیی دلالت داشته باشد، حدیثی از امام صادق†††است که ضمن آن زید را دانشمند و راستگو خطاب کرده و ادعای امامت از جانب زید را رد نموده و به صراحت نفس زکیه را به عنوان کسی که مدعی امامت بوده معرفی نموده است و از پیوستن شیعیان به قیام نفس زکیه منع نموده است (کلینى۱۳۶۲: ۸/۲۶۴). بنابراین با توجه به مطالب فوق می‌توان چنین نتیجه گرفت: اولاً، شیعیان قبلاً در بیهق حضور داشته‌اند، ثانیاً، در بین آنها عالمی بوده که به یحیی در قیامش کمک نموده است. ثالثاً، می‌توان به گونه تشیّع مردم بیهق که از نوع امامی بوده پی برد. صاحب معجم‌البلدان که نویسنده‌ای سنی‌مذهب است به رافضی (شیعه) بودن مردم این منطقه اشاره و چنین گزارش نموده است: «از بیهق، علما و فقها و ادبای بیشماری برخاسته‌اند، با این حال، غالب بر مذهب مردم این منطقه غالیان رافضی می‌باشد» (یاقوت حموى، ۱۳۹۹ق: ۱/۵۳۸). قزوینی نیز در کتاب النقض خود به تشیّع مردم بیهق اشاره نموده و چنین گفته است: «زآنگه در ولایت حلب و حرّان و کوفه و کرخ و بغداد و مشاهد ائمه و مشهدِرضا و قم و قاشان و آوه و سبزوار و گرگان و استراباد و دهستان و جربادقان و همه بلاد مازندران و بعضی از دیار طبرستان و ری و نواحی بسیار از وی[آن] و بعضی از قزوین و نواحی آن، و بعضی از خرقان، همه شیعی اصولی و امامتی باشند» (قزوینی، ۱۳۵۸: ۴۵۹).

فصل پنجم:

مراکز شیعه نشین ایران در قرن سوم هجری

درآمد

در قرن سوم هجری تشیع در ایران تحت تاثیر عوامل مختلف و به خصوص هجرت امام رضا (ع) در اریان گسترش یافت که در این فصل ابتدا به صورت مفصل به آن پرداخته می­ شود و سپس روند گسترش تشیع در شهرهای مورد بحث قرار گرفته و سپس روند تشکیل حکومت علویان در طبرستان بررسی گردیده است.

۵-۱- هجرت امام رضا (ع) به ایران

در دوره خلافت مامون علاوه بر مواجه بودن خلافت عباسی با مشکلات متعدد سیاسی و اجتماعی، شخص مامون هم با بحران مشروعیت و مقبولیت در بین خاندان عباسی و اعراب روبرو بود. مأمون برای رویارویی با این موانع و مشکلات و با اهداف خاص دیگر، نقشه زیرکانه ولایت­عهدی امام رضا (ع) را طرح و اجرا کرد و در نهایت با فرستادن رجاء بن ابی الضحاک امام رضا (ع) را به اجبار از راه بصره به مرو آورد (یعقوبى، ۱۳۷۱­: ‏۲/۴۶۵). آنجا بود که مأمون درخواست خود را مبنى بر سپردن ولایت عهدی خود به امام رضا (ع) مطرح کرد و پس از اصرار فراوان مأمون و استنکاف امام (ع) از پذیرفتن آن، در نهایت امام (ع) در پی تهدیدهای مأمون، در رمضان سال ۲۰۱ هجری قمری ولایت­عهدى را به ناچار پذیرفت (مجلسی، ۱۳۶۳­: ۴۹/۲۸).
امام رضا (ع) به عنوان تجلی اسلام راستین وقتی به مرو آمدند و با اجبار ولایت­عهدی را پذیرفتند، تحت تاثیر نقشه‌ها خلیفه و اطرافیانش قرار نگرفته و با محاسبه دقیق اقدامات و فعایت‌هایی را انجام دادند تا ضمن شکست طرح مرموز مامون، از این فرصت برای گسترش تشیع استفاده نمایند. در اینجا به بیان مجموعه اقدامات آن حضرت می­پردازیم:

۵-۱-۱- استفاده از ظرفیت ولایت عهدی برای گسترش تشیع

امام (ع) در مرو تمام سعی خود را بر آن داشت تا از موضوع ولایت­عهدی برای مشروعیت دادن به خلافت عباسی استفاده نشود و علالوه بر آن از این فرصت برای نشر معارف اهل بیت (ع) و تشیع استفاده نماید. امام (ع) در این راستا تدابیر ذیل را اتخاذ نمود:
از جمله دلایل که مامون که را به فکر طرح مسئله ولایت عهدی امام (ع) انداخت، منحرف کردن ذهن امام (ع) از انجام وظایف اصلی امامت خود بود. امام (ع) با نیل به این حقیقت در مواجهه با خاندانش، شیعیان و علویان تمام وظایف خود را انجام دادند.
حفظ ارتباط با شیعیان و علویان.
تلاش برای نشر معارف اهل بیت (ع) و تشیع.
تلاش برای جذب توده‌های مختلف مردم به سوی امامت اهل بیت (ع).
حمایت فکری و معنوی از شیعیان.

۵-۱-۲- تلاش برای شناساندن حقانیت اهل بیت (ع)

امام رضا (ع) می­خواست از اقدام مأمون در طرح ولایت­عهدی خودش به عنوان اقدامى در شناخت حق علویان برای خلافت نشان دهد. تا آن زمان خلفاى عباسى چنین حقّى را براى علویان نپذیرفته بودند. در همین راستا امام (ع) فرموده است: «سپاس خداى را که آنچه مردم از ما تباه کرده بودند، حفظ فرمود و قدر و منزلت ما را که پایین برده بودند، بالا برد. هشتاد سال بر بالاى چوبهاى کفر ما را لعن و نفرین کردند، فضایل ما را کتمان نمودند و دارایی‌هایى در دروغ بستن به ما هزینه شد و خداوند، جز بلندى یاد ما و آشکار شدن فضل ما را نخواست»­ (­صدوق، ­۱۳۷۳­: ۲/۱۶۲). آنچه جالبتر از این موارد به نظر مى‏رسد، استدلالى است که امام (ع) در برابر مأمون پیش از پذیرش پیشنهاد ولایتعهدى بدان تمسّک جست و او را تلویحاً و به گونه‏اى خاص در بن بست قرار داد، آن گونه که مجبور شود یا از اساس منکر حقّ خلافت براى خود و پدرانش شود و یا دست از سر امام (ع) بردارد. امام (ع) در برابر او فرمود: «اگر این خلافت مال تو است و خدا آن را براى تو قرار داده است، در این صورت، جایز نیست لباسى را که خدا به تو پوشانده از خود خلع کرده و در اختیار دیگرى قرار دهى و اگر مال تو نیست در این صورت جایز نیست آنچه را که مال تو نیست به دیگران ببخشى» (نیشابورى‏، ­۱۴۲۳­‏: ۲۲۳). همچنین امام (ع) در خطبه‏اى که آن حضرت پس از تثبیت ولایت­عهدى خواندند، به نکات مهمى اشاره شده است. از جمله آن که فرمودند: «امیر المؤمنین­ (یعنى مأمون) که خدا او را در رفتن راه راست کمک کند و در استقامت امرش توفیق دهد، آنچه از حق ما را که دیگران انکار کرده بودند به رسمیّت شناخت. او ریاست کل و خلافت را براى من واگذاشت اگر بعد از او زنده ماندم» (صدوق، ۱۳۷۳: ۲/۱۴۶­). امام (ع) در سخنان فوق را در پنج محور ذیل بیان کرده است:
امام (ع) بااستدلالها و استنادات خود ثایت می­ کند که امامت و ولایت بعد از رحلت رسول خدا (ص) حق اهل بیت (ع) بوده که به ناحق از آنان سلب شده است.
بعد از رحلت رسول خدا (ص) ظلم و جور زیادی در حق خاندان پیامبر (ص) وارد شده است.
در این دوره تاریخی تبلیغات دروغین زیادی در حق خاندان پیامبر (ص) انجام گرفته که بی‌پایه و اساس بوده و فقط برای کتمان حقاقیق د باره اهل بیت (ع) بیان شده است.
دعاوی بنی­عباس در زمینه خلافت دروغ محض است و ولایت و امامت حق خاندان پیامبر (ص) می­باشد.
امام رضا (ع) از مامون اعتراف می­گیرد که خلافت حق اهل بیت (ع) بوده است. ­«گرفتن اعتراف از مأمون بر این که خلافت حقّ اهل بیت است، جزو نکات اساسى این مسأله بود که امام (ع) آن را دنبال مى‏کرد؛ زیرا بر عکس آنچه مأمون مى‏خواست امام رضا (ع)را به تأیید خلافت خود وادارد، خود مجبور شده بود امامت اهل بیت را تأیید کند» (جعفریان، ۱۳۸۱: ۴۴۰).
این سخنان و اقدامات نتایجی به شرح ذیل داشت:
مردم با حقانیت و مظلومیت خاندان پیامبر (ص) آشنا می­شدند.
در اعتقادات طرفداران بنی­عباس تشکیک حاصل می­شد و بعضی از اینان را به سوی تشیع جذب می­کرد.
این سخنان اعتقادات و باور شیعیان را برای پیروی از ائمه مستحکم‌تر می­نمود.
به علت دوستی و علاقه ایرانیان به خاندان پیامبر (ص)، این سخنان دوستی و علاقه آنان را مستحکمتر می­نمود و در نتیجه اینان سریعتر به تشیع روی می­آوردند.
کسانی از مردم که در تعیین تکلیف خود برای پیوستن به تشیع مرددّ بودند با این سخنان تشجیع شده و به تشیع می­گراییدند.

۲-۶ معرفی تعدادی از روش­های شناسایی و تحلیل ساختار شیمیایی پلی­ساکارید
۲-۶-۱ کروماتوگرافی گازی
کروماتوگرافی در برگیرنده گروهی از روش­های مهم و گوناگونی است که به دانشمندان اجازه می­دهد تا اجزای یک مخلوط پیچیده را از یکدیگر جدا کرده و هویت آن­ها را مشخص کنند. اصطلاح کروماتوگرافی، به دلیل اینکه در برگیرنده تکنیک­های مختلفی است، به طور مشخص قابل تعریف نیست اما در تمام این روش­ها یک فاز ساکن و یک فاز متحرک وجود دارد و اجزای یک مخلوط به وسیله جریانی از یک فاز متحرک که از داخل یک فاز ساکن عبور می­ کند، بر اساس اختلاف در سرعت مهاجرت اجزای مختلف نمونه، جدا سازی می­شوند (اسکوگ^[۷۲]، ۱۹۱۸).
در کروماتوگرافی گازی نمونه تبخیر شده، و به سر ستون کروماتوگرافی تزریق می­ شود. شویش با جریانی از فاز متحرک گازی بی­اثر انجام می­ شود. در کروماتوگرافی گازی، فاز متحرک با مولکول­های آنالیت برهم کنشی ندارد و فقط به عنوان وسیله­ای برای انتقال مولکول­ها از داخل مواد پرکننده عمل می­ کند. به طور کلی یک کروماتوگراف گازی شامل مخزن گاز حامل (گاز­های حامل متداول: هلیم، آرگون، هیدروژن و نیتروژن)، سیستم تزریق نمونه، ستون و آشکارساز می­باشد که زمان خروج مواد از ستون کروماتوگرامی را ثبت خواهد کرد و بر اساس زمان خروج و سطح زیر نمودار، نوع و مقدار ماده را برآورد خواهیم کرد (اسکوگ، ۱۹۱۸).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۶-۲ طیف سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه (FTIR^[73])
طیف سنجی مادون قرمز یکی از روش­های خوب و متداولی است که از سال­ها پیش برای تجزیه و شناسایی مواد مورد استفاده قرار گرفته است. فرکانس تشعشع الکترو مغناطیس در ناحیه مادون قرمز(IR) مطابق با فرکانس ارتعاش طبیعی اتم­های یک پیوند است و پس از جذب امواج مادون قرمز در یک مولکول، باعث ایجاد یک سری حرکات ارتعاشی در آن می‌شود که اساس و مبنای طیف ‌سنجی مادون قرمز را تشکیل می‌دهد. ساده­ترین نوع حرکات ارتعاشی در یک مولکول، حرکات خمشی و کششی است. تقریباً تمامی ترکیباتی که پیوند کوالانسی دارند، اعم از آلی یا معدنی، فرکانس‌های متفاوتی از اشعه الکترو­مغناطیس را در ناحیه مادون قرمز جذب می‌کنند. ناحیه مادون قرمز، ناحیه‌ای از طیف الکترو­­مغناطیس است که طول موجی بلندتر از نور مرئی (۴۰۰ تا ۸۰۰ نانومتر) و کوتاه ‌تر از امواج مایکروویو (طول موج بلندتر از۱میلی­متر) دارد. بسیاری از شیمیدان­ها از واحد «عدد موجی» در ناحیه مادون قرمز طیف الکترو­مغناطیس استفاده می‌کنند. عدد موجی با واحد Cm^-1 بیان شده و عبارت است از عکس طول موج. مزیت این واحد این است که رابطه مستقیمی با انرژی دارد. مهمترین قسمت عملی این طیف، ناحیه بین Cm^-1 ۴۰۰۰-۴۰۰ می­باشد. مشابه دیگر انواع جذب انرژی، هنگامی که مولکول‌ها اشعه مادون قرمز را جذب می­ کنند، به حالت انرژی بالاتر برانگیخته می‌شوند.
جذب تابش مادون قرمز همانند دیگر فرآیندهای جذب، فرایندی کوانتایی است. به این صورت که فقط فرکانس‌های خاصی از تابش مادون قرمز توسط مولکول جذب، و باعث ارتعاش کششی و خمشی پیوندهای کوالانسی می‌شود. انرژی جذب شده از نور مادون قرمز توسط پیوندهای شیمیایی یا گروه‌های عاملی خاص در طول موج مشخص، منجر به کاهش شدت عبور نور شده و معمولاً به عنوان تابعی از عدد موجی (بر­حسبCm^-1) رسم می­ شود. توجه به این نکته مهم است که تمام پیوندهای مولکول قادر به جذب انرژی مادون قرمز نیستند، حتی اگر فرکانس اشعه با فرکانس حرکت تطبیق کند، فقط پیوندهایی که دارای گشتاور دو قطبی هستند قادر به جذب اشعه مادون قرمز می­‌باشند. مثلاً، پیوند موجود در H₂ و Cl₂ و هم چنین پیوند­های موجود در آلکن­ها و آلکین‌های متقارن، اشعه مادون قرمز را جذب نمی‌­کنند. باید توجه داشت که هر پیوند دارای فرکانس ارتعاش طبیعی خاصی است. یعنی یک پیوند خاص با جذب فرکانسی مشخص قادر به ارتعاش کششی است. یک پیوند، به‌ خصوص در دو مولکول مختلف، در محیط­های متفاوتی از نظر اتم­ها و پیوندهای پیرامونی خود قرار داشته و هیچ­گاه دو مولکول با ساختمان‌های متفاوت، طیف مادون قرمز یکسانی نمی­دهند. با توجه به این مطلب، از طیف مادون قرمز می‌توان همانند اثر انگشت در انسان، برای شناسایی مولکول­ها استفاده کرد. با مقایسه طیف مادون قرمز دو ماده که تصور می­ شود مشابه باشند، می ‌توان پی برد که آیا واقعاً یکی هستند یا خیر. اگر تمام جذب‌ها در طیف دو نمونه بر یکدیگر منطبق شوند، به احتمال قریب به یقین، دو ماده یکسان هستند. طیف FTIR علاوه بر موارد گفته شده، اطلاعاتی را در مورد ساختمان شیمیایی یک مولکول، در اختیار ما می ‌گذارد. مثلاً، هر جذبی که در ناحیه Cm^-1 ۱۵۰±۳۰۰۰ طیف قرار داشته باشد، نشان‌دهنده وجود اتصال C-H در مولکول است و جذبی که در ناحیه Cm^-1 ۱۰۰±۱۷۰۰ مشاهده شود معمولا مربوط به پیوند گروه کربونیل در مولکول است.
به طور کلی، پیوندهای سه گانه، قوی‌تر از پیوندهای دوگانه و یا ساده بوده و دارای فرکانس ارتعاشی بالاتر یا به بیانی بهتر و با عدد موجی بالاتر هستند. پیوند C-C دارای فرکانس جذب Cm^-1 ۱۲۰۰ بوده در حالی‌ که پیوند دوگانه C=C فرکانس جذب Cm^-1 ۱۶۵۰ و پیوند سه‌گانه C≡C دارای فرکانس جذب Cm^-1 ۲۱۵۰ است و یا در مثالی دیگر، عدم وجود باند جذبی در ناحیه Cm^-1 ۱۸۵۰-۱۵۴۰ عدم حضور عامل کربونیل را در ساختمان مولکولی می­­رساند. هم چنین حرکت خمشی راحت­تر از حرکت کششی صورت می ‌پذیرد. مثلا، C-H خمشی در ناحیه Cm^-1 ۱۳۴۰ و C-H کششی در ناحیه Cm^-1 ۳۰۰۰ قرار می‌گیرد.
طیف مادون قرمز را می­توان برای گاز­ها، مایعات و یا جامدات به دست آورد. به طور خلاصه، طیف گاز­ها و مایعات فرار را می­توان با انبساط نمونه در یک سل تخلیه شده، طیف مایعات را با فشار دادن نمونه مایع بین دو سطح مستوی و ایجاد فیلمی با ضخامت کم، و ترکیبات جامد را معمولاً به صورت سوسپانسیون در روغن­های با وزن مولکولی زیاد، به شکل قرصی فشرده و یا به صورت فیلم شیشه ­ای رسوبی مورد بررسی قرار داد (سیلوراشتین^[۷۴] و همکاران، ۱۹۶۳).
۲-۷ روش سطح پاسخ (RSM^[75])
RSM مجموعه ­ای از تکنیک­های آماری است که در بهینه­سازی فرایند­هایی بکار می­رود که پاسخ مورد نظر توسط تعدادی از متغیر­ها تحت تأثیر قرار می­گیرد. شمای گرافیکی مدل ریاضی سبب تعریف واژه روش سطح پاسخ شده است (لی و همکاران، ۲۰۰۷). محدوده کاربرد طرح آماری بسیار گسترده است و در اغلب زمینه­ ها به منظور بهینه سازی شرایط عمل از آن استفاده می­ شود (مایرز^[۷۶] و همکاران، ۱۹۹۲). با کمک طرح آماری RSM می­توان به اهداف زیر دست یافت:
۱. کلیه ضرایب مدل رگرسیون درجه دوم با کمک این طرح قابل برآورد هستند.
۲. تعداد آزمایش ها کاهش می­یابد.
۳. اثر متقابل فاکتور­ها بر روی نتایج حاصل از آزمایش­ها بررسی می­گردد.
۴. امکان آزمون عدم برازش (Lack of fit) را فراهم می سازد.
۵. مقادیر بهینه فاکتور­­ها ر ا می­توان با کمترین تعداد آزمایش تخمین زد (ماهرانی و همکاران، ۱۳۸۳).
۲-۸ مروری بر پژوهش­های انجام شده
۲-۸-۱ مروری بر پاره­ای از پژوهش­های انجام شده بر اثر ضد اکسایشی و ضد­میکروبی پلی­ساکارید و عصاره گیاهان
مطالعات زیادی بر گیاهان گوناگون و به ویژه اسانس و عصاره آن­ها انجام شده و فعالیت ضد­اکسیدانی و ضد­میکروبی آن­ها مورد بررسی بسیار قرار گرفته است. در سال­های اخیر استخراج پلی­ساکارید از گیاهان دارویی و بررسی ویژگی­های ضد­اکسیدانی و ضدمیکروبی آن­ها مورد توجه بسیاری از محققین قرار گرفته است. در زیر به تعدادی از آن­ها اشاره خواهد شد.
استخراج پلی­ساکارید از برگ گیاه پاریس پلیفیلا به روش سوکسله انجام شد و نتایج حاصل نشان دادند که این پلی ساکارید دارای خواص ضد­اکسیدانی قوی می­باشد (شن^[۷۷] و همکاران، ۲۰۱۴). استخراج پلی­ساکارید از دانه گیاه فاربیتیس نیل^[۷۸] با بهره گرفتن از روش اولتراسونیک در نسبت آب به ماده خام ۵/۶ میلی­لیتر بر گرم، دمای استخراج ۴۹ درجه سانتی ­گراد، قدرت مافوق صوت ۶/۶۱ وات و زمان استخراج ۶/۳۲ دقیقه انجام گرفت و خواص ضد­اکسیدانی استثنایی و وابسته به غلظت را نشان داد (وانگ^[۷۹] ، ۲۰۱۴). تحقیقات نشان داده­اند گیاه بروگیورا جیمنوریزا^[۸۰] دارای خواص ضد­تب، ضد­اسهال و ضد­باکتریایی می­باشد و در طب سنتی چین جایگاه ویژه­ای دارد. در این مطالعه پلی­ساکارید برگ این گیاه استخراج شده و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که پلی­ساکارید حاصل دارای فعالیت ضد­اکسیدانی قابل ملاحظه­ای بوده و توانایی مهار رادیکال­های آزاد بالایی دارد (لی^[۸۱] و همکاران، ۲۰۱۳). پلی­ساکارید دانه گیاه آمومیوم ویلسوم^[۸۲] استخراج و خالص سازی شده و به وسیله کروماتوگرافی سه جزء آن از هم تفکیک گردید. جزء سوم پلی­ساکارید^[۸۳] دارای وزن مولکولی بالاتر و درصد پروتئین بیشتری نسبت به دیگر اجزا می­باشد و اثر بازدارندگی بیشتری بر رشد سلول­های سرطانی کبد نشان می­دهد. همچنین پلی­ساکارید حاصل از این گیاه تأثیر قابل توجهی در مهار رادیکال­های آزاد در شرایط آزمایشگاهی نشان داده، از تشکیل مالون­دی­آلدهید جلوگیری کرده و باعث افزایش فعالیت آنزیم­ های ضد­اکسیدانی در برابر تتراکلرید­کربن در سلول­های کبدی آسیب دیده موش گردید (ژانگ^[۸۴]، ۲۰۱۳). تکنیک اولتراسونیک یک روش بسیار مفید برای استخراج پلی­ساکارید از گیاه آکنتوپاناکس­سنتیکوسوس ^[۸۵] بوده است. پلی­ساکارید به دست آمده توانایی آنتی­اکسیدانی بالایی از خود نشان داده و می­توان از آن در پزشکی و غذا­­های غنی شده با مواد مؤثر بر سلامت انسان (غذا­های عملکردی^[۸۶]) استفاده نمود.
میوه گیاه لشیوم روتنیکوم^[۸۷] تحت تیمار به روش مایکروویو قرار گرفته و پلی­ساکارید آن استخراج گردید. آزمون­های مهار ۲و۲-­­­­دی­فنیل­-۱-­­پیکریل­هیدرازیل^[۸۸]، پراکسید­­هیدروژن و مهار رادیکال­های سوپر­اکسید بر روی آن انجام شد. نتایج نشان دادند این پلی­ساکارید قابلیت کاربرد به عنوان ضد­اکسیدان را در درمان­های پزشکی و مواد غذایی عملکردی دارا می­باشد (لیو^[۸۹] و همکاران، ۲۰۱۳). مطالعه فعالیت ضد­اکسیدانی پلی­ساکارید حاصل از گیاه پاناکس ژاپنیکوس سی.آ مایر^[۹۰] ، از جمله آزمون­های مهار ۲و۲-دی­فنیل-۱-پیکریل­هیدرازیل، پراکسید­هیدروژن و مهار رادیکال­های سوپر­اکسید، فعالیت ضد­اکسیدانی خوبی نشان داد (وانگ^[۹۱] و همکاران، ۲۰۱۲). در مطالعه­ ای، برگ­های بلوط از کوه­های زاگرس^[۹۲] جمع آوری شده و پلی­ساکارید آن با بهره گرفتن از اولتراسونیک استخراج گردید. نتایج آزمون­ها در شرایط آزمایشگاهی نشان داد، پلی­ساکارید حاصل، توانایی خوبی در مهار رادیکال­های هیدروکسیل و ۲و۲-دی­فنیل-۱- پیکریل­هیدرازیل داشته و علاوه بر آن فعالیت ضد­میکروبی خوبی در غلظت ۵/۲-۵/۱ میلی­گرم بر میلی­لیتر نشان داده است. فعالیت ضد­میکروبی این پلی­ساکارید بر سالمونلا­تیفی، استافیلوکوکوس اورئوس ، کاندیدا­آلبیکانس و پنیسیلیوم­سیتری^[۹۳] بررسی شد. قطر هاله تشکیل شده در منطقه بازدارندگی برای میکروارگانیسم­های مختلف، متفاوت است و نتایج ، حاکی از آن است که پلی­ساکارید استخراج شده از برگ بلوط می ­تواند به عنوان ماده ضد­اکسیدان و ضد­میکروبی در صنعت غذا و دارو استفاده شود (تهموزی^[۹۴]، ۲۰۱۴). همچنین در پژوهش مشابهی، فعالیت ضد­اکسیدانی و ضد­میکروبی پلی­ساکارید خالص استخراج شده از گیاه سرخس^[۹۵] مورد بررسی قرار گرفت. این پلی­ساکارید توانایی خوبی در مهار رادیکال­های پراکسید ، ۲و۲-دی­فنیل-۱-پیکریل­هیدرازیل، مهار پراکسید هیدروژن و شلاته کردن فلزات، داشته است. مقایسه آن با استاندارد آسکوربیک­اسید توانایی ضد­اکسیداسیون خوبی را نشان می­دهد. همچنین در بررسی فعالیت ضد­میکروبی آن، بیشترین تاثیر بر هانسنولا آنامالا^[۹۶] و کاندیدا آلبیکانس^[۹۷] دیده شد و تأثیر قابل توجهی در جلوگیری از رشد سالمونلا­تیفی و اشرشیا­کلی مشاهده گردید. این پلی­ساکارید فعالیت ضد­میکروبی و ضد­اکسیدانی خوبی در شرایط آزمایشگاه نشان داده اما استفاده از آن نیاز به بررسی فعالیت آن در سیستم زیستی دارد (لی^[۹۸]، ۲۰۰۶).
اخیراً فعالیت­های بیولوژیک و ضد­تومور پلی­ساکاریدهای حاصل از قارچ­ها، گیاهان و میکروارگانیسم­ها بسیار مورد توجه قرار­گرفته­ (تانگ^[۹۹] و همکاران، ۲۰۰۹)، و علاوه بر آن خواص ضد ویروسی، ضد­اکسایشی و ضد انعقاد آن­ها در بسیاری موارد به اثبات رسیده است (هی^[۱۰۰] و همکاران، ۲۰۱۰). بسیاری از محققان با ظهور باکتری­هایی که به چند نوع آنتی­بیوتیک مقاوم هستند، برای پیشگیری از فساد و مسمومیت غذایی دچار چالش شده ­اند، بنابراین توسعه تولید ترکیباتی که میکروارگانیسم­ها قادر به مقاومت در برابر آن­ها نباشند، یک نیاز مهم می­باشد (الکشان و لوی^[۱۰۱]، ۲۰۰۷).
در همین راستا پلی­ساکارید جدیدی از مایع سلولی استرپتومایسس ویرجینیا استخراج گردیده و اثر ضد­میکروبی آن بر میکروارگانیسم­هایی چون استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس سوبتلیس، لیستریا مونوسیتوژنز، اشرشیا­کلی، زیگوساکارومایسس­­بایلی و کاندیدا­یوتیلیس مورد بررسی قرار گرفت. در آزمون آنتی­بیوگرام، قطر منطقه بازداری برای باسیلوس سوبتلیس، استافیلوکوکوس اورئوس، لیستریا مونوسیتوژنز و اشرشیا­کلی به ترتیب ۵/۳۸، ۴/۳۷، ۸/۳۶ و ۴۰ میلی­متر، و برای مخمر زیگوساکارومایسس­­بایلی ۵/۲۸ میلی­متر گزارش شد. منطقه بازداری در آزمون آنتی­بیوگرام پلی­ساکارید وسیع­تر از نیسین گزارش شده است. در بخشی از این مطالعه استافیلوکوکوس­اورئوس توسط این پلی­ساکارید تحت تیمار قرار­گرفت. عکس­های گرفته شده با میکروسکوپ نوری نشان می­دهد که دیواره سلول آسیب دیده، شکسته شده و سلول­ها چروکیده و چسبیده به یکدیگر هستند که می ­تواند به علت نشت محتویات سلولی باشد. این در حالیست که تیمار این باکتری با نشاسته در غلظت مشابه، تاثیری بر شکل سلول نداشته ­است. همچنین خاصیت ضد­میکروبی پلی­ساکارید در برابر استافیلوکوکوس­اورئوس، بعد از تیمار حرارتی (Cº ۱۰۰- ۶۰) به­مدت ۱۰ دقیقه، بدون تغییر باقی ماند. این در حالیست که فعالیت ضد­میکروبی نیسین در همین شرایط به ۵۰ % کاهش یافت که نشان از ثبات حرارتی بالای پلی­ساکارید دارد (هی و همکاران، ۲۰۱۰).
۲-۸-۲ مروری بر پژوهش­های انجام شده برجنس ویبورنوم
جنس ویبورنوم با توجه به مورفولوژی (ریخت شناسی) و ریشه ­های جغرافیایی آن در یازده دسته طبقه ­بندی می­ شود.
گونه­ های ویبورنوم به بیش از ۲۳۰ گونه تقسیم می­شوند و اغلب به عنوان گیاه زینتی و یا برای استفاده از میوه آن­ها پرورش داده می­شوند. اکثر گونه­ های ویبورنوم بومی هستند به عنوان مثال Viburnum opulus واریته opulus به­ طور گسترده­ای در غرب، مرکز، شرق و شمال شرق اروپا و گونه V. opulus واریته sargentii بومی شرق دور از جمله کره، شمال چین و ژاپن می­باشد (سیسونین^[۱۰۲] و همکاران، ۲۰۱۰).
گونه ای از جنس ویبورنوم با نام علمی Viburnum opulus L. در اروپا و آمریکا با نام Cranberrybush شناخته می­ شود. میوه­ ها و پوست این درخت به­ طور گسترده­ای در داروشناسی استفاده می­ شود. مردم اروپا، آسیا و بومیان آمریکا از این گیاه برای رفع اسپاسم استفاده می­ کنند. همچنین برای تسکین درد، کاهش تب، درمان سرما­خوردگی، سرفه، عفونت رحم، فشار­خون بالا و ناباروری مورد استفاده قرار می­گیرد خواص ضد­میکروبی عصاره میوه ویبورنوم اپیلوس و روغن دانه آن در برخی تحقیقات به اثبات رسیده است (ییلماز^[۱۰۳] و همکاران، ۲۰۰۸).
گزارش شده میوه­ بعضی از گونه­ های ویبورنوم حاوی میزان زیادی پلی­فنول (سیسونین و همکاران، ۲۰۱۰)، آنتوسیانین­ها (جوردهم^[۱۰۴] و همکاران، ۲۰۰۷) و اسید­های آلی چون آسکوربیک (سیسونین و همکاران، ۲۰۱۰) و L- مالیک اسید (کیم و هیزول^[۱۰۵]، ۲۰۰۷) می­باشند. مطالعات انجام شده بر روی میوه و عصاره برخی گونه­ های ویبورنوم در شرایط آزمایشگاهی، تأثیرات آنتی­اکسیدانی آن­ها را تأیید کرده است (ساگدک^[۱۰۶] و همکاران، ۲۰۰۶).
مطالعات انجام شده بر مواد زیست فعال موجود در میوه Viburnum opulus L.، بر خواص ضد­میکروبی مؤثر آن­ها در برابر پاتوژن­های باکتریایی انسان دلالت می­ کنند، این در حالی است که مخمر­ها نسبت به این مواد حساسیت بسیار کمی نشان داده­اند (سیسونین و همکاران، ۲۰۱۰). علاوه بر این، روغن دانه آن منبعی غنی از لینولئیک و اولئیک اسید است به طوریکه بیش از ۹۰ درصد اسید­های چرب آن را تشکیل می­ دهند (یانگ^[۱۰۷] و همکاران، ۲۰۱۱). میوه ویبورنوم اپولوس دارای مزه خاصی است که از نظر برخی مصرف­ کنندگان نامطلوب است. ترکیبات فرار و معطره این گیاه توسط SPME–GC–MS مورد آنالیز قرار گرفته و حضور دی و تری متیل-بوتانوئیک اسید، لینالول و اتیل­دکانوئات به عنوان عوامل ایجاد کننده بوی آن مورد تأیید قرار گرفتند (کراجالت^[۱۰۸] و همکاران، ۲۰۱۲).
نتایج مقایسه­ ای که میان قدرت آنتی­اکسیدانی عصاره حاصل از میوه­ گونه­ های V. opulus واریته­های sargenti، Americanum، Shukshinskaya، Krasnaya Grozd، Kiyevskaya Sadovaya و P3 صورت گرفت حاکی از آن بود که واریته sargenti بالاترین پتانسیل آنتی­اکسیدانی را داراست (کراجالت و همکاران، ۲۰۱۳).
عصاره خام استخراج شده از میوه­های گیاه Viburnum dilatatum Thunb که در ژاپنی gamazumi نامیده می­ شود و در زبان انگلیسی با نام درخت گلوله برفی شناخته می­ شود، می­توانند از آسیب­های اکسیداتیو در موش صحرایی پیشگیری کنند. این عصاره در هر گرم حاوی ۵۳ میلی­گرم ترکیبات پلی­فنولی می­باشد. این ترکیبات پلی­فنولی با بهره گرفتن از NMR، کروماتوگرافی مایع و طیف­سنجی جرمی شناسایی شدند که از مهمترین آن­ها می­توان به cyanidin 3-sambubioside(Cy-3- sam) و cyanidin 3-glucoside (Cy-3-glc) اشاره نمود (کیم^[۱۰۹] و همکاران، ۲۰۰۵). همچنین اثر آن بر آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی در پلاسما، کبد و معده مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می­ دهند مصرف این عصاره می ­تواند باعث کاهش نیاز به مصرف آنزیم­ های آنتی­اکسیدانی چون سوپراکسید ­دسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز گردد (آی­وای^[۱۱۰] و همکاران، ۲۰۰۳).
فصل سوم
مواد و روش ها
فصل سوم
مواد و روش ها
در این فصل به مواد مورد نیاز و روش­های آزمون پرداخته خواهد شد. در ابتدا گیاه مورد آزمون را آماده نموده و در شرایط تعریف شده (سه متغییر زمان، دما، نسبت آب به ماده خام) استخراج پلی­ساکارید صورت گرفت. پس از اندازه ­گیری راندمان و تعیین شرایط بهینه استخراج پلی­ساکارید، آزمون­های میکروبی و شیمیایی و تعیین خصوصیات ساختاری پلی­ساکارید، به نحوی که در ادامه تشریح خواهد شد، به انجام رسید.
۳-۱ زمان و محل اجرای آزمایش
این آزمایشات در سال تحصیلی ۹۴-۱۳۹۳ در آزمایشگاه شیمی و میکروبیولوژی گروه علوم و صنایع غذایی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین و دانشگاه تبریز انجام داده شد.
۳-۲ روش آماری اجرای آزمایش
۳-۲-۱ اعتبار سنجی مدل^[۱۱۱]
به منظور بهینه­سازی شرایط استخراج پلی­ساکارید برگ گیاه هفت­کول با سه متغییر دما، زمان و نسبت آب به ماده خام از نرم افزار دیزاین­اکسپرت^[۱۱۲] و روش سطح پاسخ (RSM^[113]) استفاده شد. پس از پیش ­بینی نقاط بهینه استخراج پلی­ساکارید توسط نرم­افزار و ارائه رابطه ریاضی با شرایط معنی­دار، این متغیرها با سطوح تئوری پیشنهادی، در آزمایشگاه، به صورت عملی بررسی شدند و درجه تطابق بین راندمان تئوری و عملی مورد مطالعه قرار گرفته و به تأیید رسید.
در این پژوهش برای برآورد تأثیر متغیر­های مستقل (X₁ : دما بر حسب درجه سانتی ­گراد؛ X₂ : زمان بر حسب دقیقه؛ X₃ : نسبت آب به ماده خشک بر حسب میلی­لیتر بر گرم ) بر متغییر وابسته (راندمان استخراج پلی­ساکارید) از روش سطح پاسخ استفاده شده و طرح Box-Behnken برای طراحی داده ­های آزمایشی به کار برده شد.
معنی دار بودن هر یک از جملات در معادله رگرسیونی مورد بررسی قرار گرفت و عبارات معنی­دار در مدل، توسط آنالیز واریانس (ANOVA) برای هر پاسخ مشخص شد. کفایت مدل بررسی شد و در نهایت برای مشخص کردن کارایی این روش، نقطه بهینه به دست آمده، در شرایط آزمایشگاهی انجام شده و با نتیجه پیش ­بینی شده توسط مدل، مورد مقایسه قرار گرفت.
۳-۲-۲ آنالیز آماری
تجزیه و تحلیل داده ­های مرحله دوم (بررسی اثر سطوح متفاوت غلظت پلی­ساکارید برگ گیاه هفت­کول در آزمون­های ضد­میکروبی و ضد­اکسایشی) در قالب طرح کاملا تصادفی و با بهره گرفتن از نرم­افزار آماری SPSS نسخه ۲۰ در سه تکرار انجام شد. مقایسه میانگین داده ­ها و بررسی معنی­دار بودن اختلاف بین آن­ها، توسط آزمون دانکن در سطح اطمینان ۹۵% انجام گرفت.
۳-۳ مواد، دستگاه­ها و ظروف مورد نیاز
برای انجام آزمون­های شیمیایی، میکروبی، تعیین ساختار و بررسی خواص حرارتی پلی­ساکارید حاصل، مواد و دستگاه­های زیر مورد استفاده قرار گرفت.
۳-۳-۱ مواد
برگ گیاه هفت­کول جمع آوری شده از آذربایجان، الکل اتانول ۹۶ % (خریداری شده از شرکت نصر)، کاغذ صافی (واتمن) ۴۰، DPPH ( خریداری شده از شرکت سیگما)، متانول، BHT، فنانترولین، اسکوربیک اسید، بافر فسفات، فروس­سولفات و پراکسید­هیدروژن (خریداری شده از شرکت مرک) ، محیط کشت­های مولرهینتون آگار ، BHI ، YGC، سابورات دکستروز براث ، سابورات دکستروز آگار ( خریداری شده از شرکت مرک) ، محلول ۵/۰ مک­فارلند، دیسک استریل، ، سرم فیزیولوژی، سوش­های باکتریایی اشرشیا­کلی، سالمونلا تایفی ، انتروکوکوس فکالیس، مخمر کاندیدا آلبیکانس و کپک آسپرژیلوس فومیگاتوس.
۳-۳-۲ دستگاه­ها
آسیاب برقی (Moulinex)، ترازوی دیجیتال (مدل A&D ساخت ژاپن)، بن­ماری (مدل WNB10 ساخت آلمان (Memmert company))، سانتریفیوژ (GMBH مدل (Z206A) ساخت آلمان (Hermle labortechnik GMBA))، آون (مدل Heraeus ساخت کشور آلمان و Elektro Helios مدل (۱۲-۲۸۵) ساخت کشور سوئد)، سمپلر، اسپکتروفتومتر (wpa مدل (Biowaveii) ساخت انگلستان (Cambridge CB4 of J England))، کروماتوگرافی گازی (Shimadzu GC-14C ساخت ژاپن مجهز به ستونRtx 1701 ((30 m × ۰.۳۲ mm × ۰.۲ μm)، طیف سنج تبدیل فوریه (مدل Nicolet 6700 ،Thermo Company ساخت آمریکا، اتوکلاو (ابزار پزشکی کاووش ساخت ایران)، اینکوباتور (پارس آزما مدل L55 ساخت ایران جهت تأمین دمای ۳۷ درجه سانتی ­گراد و اینکوباتور(Kendvo مدل (T6) ساخت کشور آلمان جهت تأمین دمای ۲۸ درجه سانتی ­گراد))، ورتکس (مدل VELP ساخت ایتالیا).
۳-۳-۳ ظروف
بشر، قیف، استوانه مدرج، فالکون ۵۰ میلی­لیتری، پلیت، لوله آزمایش، پنس، سواب، پیپت، چراغ الکلی، سر سمپلر
۳-۴ استخراج پلی­ساکارید
برگ گیاه هفت­کول در تابستان ۱۳۹۳ از ارتفاعات ارسباران در آذربایجان جمع آوری و در آون ۱۱۰ درجه سانتی ­گراد خشک گردیده و به وسیله آسیاب برقی به صورت پودر در­آمد و الک گردید. استخراج پلی­ساکارید بر اساس روش ژائو^[۱۱۴] و همکاران (۲۰۱۳) با اعمال پاره­ای تغییرات انجام شد. به این صورت که پودر حاصل، تحت دمای استخراج ۵۰، ۷۰ و ۹۰ درجه سانتی ­گراد، نسبت آب به ماده اولیه۲۰، ۳۵ و ۵۰ میلی­لیتر بر گرم و زمان استخراج ۲۰، ۴۵ و۷۰ دقیقه قرار گرفت. سوسپانسیون حاصل بوسیله کاغذ صافی واتمن ۴۰ فیلتر شده و در استوانه مدرج جمع آوری شد. سپس ۳ حجم الکل اتانول ۹۶ % ، به آن افزوده و به مدت یک شب در دمای ۴ درجه سانتی ­گراد نگهداری شد. لخته حاصل بوسیله سانتریفیوژ در ۷۰۰۰ دور در دقیقه به مدت زمان ۱۰ دقیقه جداسازی شد. لخته ته نشین شده پس از انتقال به آون ۵۰ درجه سانتی ­گراد و خشک شدن، با ترازوی با دقت ۰۰۰۱/۰ توزین گریده و جمع آوری شد.
۳-۴-۱ تعیین درصد راندمان بهینه استخراج پلی­ساکارید گیاه هفت­کول

1. 1. nummularius M.B-10

۱-۳-۳-۱-۲- گونه‌های موجود در غرب ایران

۱- Thymus persicus (Ronniger ex Rechinger) Jalas
این گونه انحصاری ایران است و در آذربایجان و اطراف زنجان در سال توسط کاناپ^[۱۳] جمع‌ آوری شده است. از این گونه آویشن تنها سه نمونه هرباریومی در جهان موجود است، این گونه به دلیل داشتن برگ‌های با حاشیه برگشته به راحتی از سایر گونه‌ها قابل تشخیص است.
۲- T. daenensis Celak subsp. daenensis
این گونه با پراکندگی وسیع در ایران و به آسانی به دلیل داشتن برگ‌های باریک از سایر گونه‌های این جنس قابل تفکیک است. این زیر گونه انحصاری ایران است.
۳- T. fallax Fisch. & C.A. Mey
این گونه با برگ‌های نیزه‌ای و غده‌های ترشحی متعدد قرمز رنگ از سایر گونه‌ها تشخیص داده می‌شود.
۴- T. transcaueasicus Ronniger
یکی از مشخصات جدا کننده این گونه از سایر گونه‌ها، اندازه برگ‌ها است که در قسمت‌های بالای ساقه و قاعده گل آذین بزرگ‌تر از برگ‌های ساقه‌ای است.
- Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen5
این گونه از شناخته شده‌ترین گونه‌های این جنس در ایران است و تقریباً بیشتر نمونه‌های شناسایی شده به این نام، نامگذاری شده اند در حالی که با تجدید تعریف گونه‌ فوق توسط جالاس^[۱۴] در فلورا ایرانیکا، پراکندگی نسبتاً محدودی از گیلان، مازندران، آذربایجان و تهران گزارش شده است.
۶- Thymus fedtsc Henkoi Ronniger
۷- T. migricus Klokov. & Desj-shost
۸- T. trautvetteri Klokov. & Desj-shost
۹- T. pubescens Boiss. & Kotschys ex Celak
۱۰- T. caucasicus wild ex Ronniger subsp. grossheimii (Ronniger) Jalas
۱۱- T. eriocalyx (Ronniger) Jalas

۱-۳-۳-۱-۳- گونه‌های موجود در کوه‌های البرز و اطراف تهران

۱- T. daenensis subsp. daenensis
۲- T. daenensis subsp. lancifoli (Kelak) Jalas
این دو زیر گونه از نظر اندازه برگ، کاسه گل و اندازه‌های آن از یکدیگر قابل تشخیص هستند.
۳- T. fallax fisch. & C.A. Mey
۴- T. kotschyanus Boiss & Hohen
۵- T. fedtschenkoi Ronniger
۶- T. pubesens Boiss & Kotschys ex Celak
۷- T. caucasicus wild ex Ronniger subsp. grossheimii (Ronniger) Jalas
۸- T. carmanicus Jalas
علاوه بر گونه‌های فوق، گونه‌هایی در این منطقه وجود دارند که هیبرید هستند و صفات حد واسط بین گونه‌ها را دارا هستند.

۱-۳-۳-۱-۴- گونه‌های موجود در جنوب ایران (فارس و کرمان)

۱- T. daenensis Celak subsp. daenensis & subsp. lancifolivs (Celak) Jalas
۲- T. fedtschenkoi Ronniger
۳- T. carmanicus Jalas
با بررسی عمیق تر در الگوی پراکندگی جنس در ایران در می‌یابیم که بیشترین گسترش و پراکندگی گونه‌های جنس آویشن در شمال و غرب ایران بوده و تعداد گونه‌ها به طرف جنوب و شرق کاهش پیدا می‌کنند. از نظر پراکندگی، بیشترین گسترش را گونه‌هایT. daenensis و T. fallax و T. pubescens دارند. گونه‌های انحصاری ایران محدود بوده و شامل یک گونه T. persicus و یک زیر گونه Thymus daenensis subsp. daenensis می‌شود (جم زاده، ۱۳۷۳).

۱-۳-۳-۲- گونه‌های مهم جنس THYMUS

۱-۳-۳-۲-۱- .Thymus serpyllum L

در کتاب طب سنتی و به فارسی به نام‌های «سی‌سنبو» و «سوسنبر» نام «سه سنبل» «حاشابری» و آویشن وحشی نامبرده می‌شود (میرحیدر، ۱۳۷۲). گیاهی است پایا و دارای نمونه‌هایی با اشکال متفاوت و متمایز از یکدیگر، به طوری که در بین آن‌ها پایه‌هایی با ساقه مدور یا چهارگوش و فرم‌هایی با ریشه‌های نابجا در ناحیه اتصال ساقه خوابیده گیاه با زمین دیده می‌شود. پایه‌های متعدد آن، غالباً به صورت انبوه، سطح زمین محل رویش را فرا می‌گیرد. از مشخصات آن این است که برگ‌های متقابل، کوچک، بیضوی، نوک تیز به درازی یک سانتی‌متر دارد. گل‌های کوچک آن به رنگ گلی، سفید یا ارغوانی و مجتمع در کناره برگ‌هاست (جم زاده، ۱۳۷۳). این گیاه بومی ایران نمی‌باشد ولی واریته‌های مختلفی از آن در ایران دیده شده است (صمصام شریعت، ۱۳۷۴). این گیاه در اماکن خشک، چمنزارها، مناطق عاری از درخت جنگل‌ها، تپه‌های شنی و چراگاه‌ها می‌روید (زرگری، ۱۳۶۹؛ صمصام شریعت، ۱۳۷۴).
اسانس آن به اسانس سرپوله Essence de serpolet مرسوم می‌باشد (زرگری، ۱۳۶۹؛ میرحیدر، ۱۳۷۲). که از سرشاخه‌های گل دار گیاه به وسیله تقطیر با بخار آب حاصل می‌شود، مایعی بی‌رنگ یا به رنگ زرد طلایی و دارای بویی بسیار مطبوع، شبیه بوی گیاه T. vulgaris و بادرنجبویه است (زرگری، ۱۳۶۹). حداکثر مقدار اسانس که از گیاه خشک بدست می‌آید معادل ۶/۰ درصد می‌باشد (زرگری، ۱۳۶۹؛ ولاگ و استودلا، ۱۳۷۴). اسانس سرپوله محلولی لوژیر است و وزن مخصوص آن بین ۸۹/۰ و ۹۲/۰ می‌باشد. اسانس سرپوله مرکب از سیمن، پینن، دیپانتن، تیمول و کارواکرول می‌باشد (زرگری، ۱۳۶۹).
خواص درمانی آن شامل: بادشکن، مقوی، معده، خلط‌آور، ضدتشنج و به طور خفیف دارای اثر مدر و قاعده آور است. با مصرف آن اعمال سیستم گوارشی به خصوص در اشخاص عصبانی و کم بنیه تقویت می‌شود و سوءهاضمه را از بین می‌برد. از سرپوله برای رفع نفخ نیز استفاده به عمل می‌آید (زرگری، ۱۳۶۹). تیمول موجود در این گیاه، یک ضدعفونی کننده قوی است. عصاره این گیاه را در ترکیبات مختلفی به شکل قطره علیه سیاه سرفه، کاتاره‌های مجاری تنفسی فوقانی، ناراحتی‌های معده- روده‌ای بکار می‌برند (ولاگ و استودلا، ۱۳۷۴). دم کرده سر شاخه‌های گلدار آن که با افزودن عسل، طعم شیرین گرفته باشد اثر بارزی در رفع اسپاسم‌ها و حالات تشنجی دستگاه تنفسی نشان می‌دهد و در گریپ، سیاه سرفه، آسم مرطوب و نزله‌های مزمن می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد (زرگری، ۱۳۶۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-۳-۳-۲-۲- T. mastichina

گیاهی چند ساله است و در منطقه مدیترانه می‌روید. از آن اسانس گیری به عمل می‌آید و به علاوه سرشاخه‌های جوان آن به مصرف معطر ساختن اغذیه می‌رسد. اسانس حاصل از آن به Majoram oil (نوع اسپانیایی) موسوم است. رنگ مایل به زرد و بوی مخصوص کافوری دارد. در روغن‌های ثابت حل می‌شود ولی گلیسیرین و پروپیلین گلیکول غیر محلول است. این اسانس نباید کمتر از ۴۰ درصد و بیشتر از ۶۵ درصد ترپنیئول داشته باشد وزن مخصوص آن بین ۹۰۴/۰ و ۹۲۰/۰ است (زرگری، ۱۳۶۹).

۱-۳-۳-۲-۳- T.hirtus

گیاهی علفی است و در شمال آفریقا، ناحیه صحرا و در اسپانیا می‌روید. از سرشاخه‌های آن به عنوان مقوی معده، مخلوط با گیاهانی با اثر مشابه، استفاده به عمل می‌آید (زرگری، ۱۳۶۹).

۱-۳-۳-۲-۴- T. kotschyanus Boiss. & Hohen

گیاهی چوبی، تقریباً راست، کوتاه قد، ساقه با انشعبات زیاد، بدون شاخه های قاعده ای خوابیده، شاخه گل دهنده به طول شش تا ۱۲ سانتی متر، با کرک های کوتاه خوابیده یا گسترده متراکم. برگ‌های گل دهنده یکسان به طول هشت تا ۱۷ و به عرض چهار تا هفت میلی متر، کم و بیش تخم مرغی با قاعده بریده تا باریک، نوک گرد با کرک های گسترده متراکم، پراکنده یا بدون کرک با تعداد زیادی غده ترشحی چسبیده قرمز رنگ، رگبرگ ها در سطح زیرین برگ برجسته، رگبرگ های جانبی سه جفت بندرت دو جفت، جفت پایینی در حاشیه به هم متصل هستند. گل آذین اغلب کپه ای متراکم. جام گل سفید تا صورتی کم رنگ به طول شش تا هفت میلی متر و زمان گلدهی اواخر بهار تا اواسط تابستان می باشد(جم زاد، ۱۳۸۸). میوه از چهار فندقه کوچک تشکیل شده که در لوله کاسه گل محصور شده است. بذر آویشن گرد و ریز که هر ۱۷۰۰۰۰ بذر آن یک انس (۳/۲۸گرم) وزن داشته و بذور آن برای سه سال باقی می‌مانند برگ‌های آن معطر تا حدودی همیشه سبز (مورتون^[۱۵]، ۱۹۷۷)، متقابل، برگ‌های خاکستری روشن (لتچامو و همکاران^[۱۶]، ۱۹۹۵) بیضوی- نیزه‌ای تا حالت کشیده (مورتون،۱۹۷۷) یا لوزی شکل با طول پنج تا ۱۵ میلیمتر که عموماً کنار برگ برگشته می‌باشد (زرگری، ۱۳۶۹؛ بورنی، ۱۹۹۵؛ مورتون، ۱۹۷۷) سطح تحتانی برگ‌ها از گردی به رنگ متمایل به سفید یا نمد مانند پوشیده شده) بورنی^[۱۷]، ۱۹۹۵( که دارای غده فراوان اسانس می‌باشد(زرگری، ۱۳۶۹) که به علت وجود چنین غده‌هایی معمولاً گل‌ها به رنگ ارغوانی کم رنگ تا سفید )بورنی، ۱۹۹۵٫( به شکل لوله دو لبه صمغی و به طول پنج میلیمتر دیده می‌شود. کاسبرگ‌ها کرک دار و غده مانند و دارای براکته شبیه برگ می‌باشند. در شاخه فرعی گل‌ها به صورت دسته‌ه ای جانبی و مارپیچی دیده شده و یا به صورت دسته‌ه ای جانبی و مارپیچی دیده شده و یا به صورت سرگل انتهایی بیضوی یا کروی شکل قرار می‌گیرند(مورتون،۱۹۷۷). همچنین کاسه گل به صورت زنگوله‌ای شکل با لبه دندانه‌ای کوتاه و صاف است)بورنی، ۱۹۹۵). از حالات غیر طبیعی این گیاهان است که بعضی از پایه‌های ان گل‌های فاقد پرچم دارند و در برخی دیگر پرچم‌ها زودتر از مادگی رشد می‌کنند (زرگری، ۱۳۶۹). مرحله تولید مثلی در بین گیاهان هر واریته متفاوت است که دلیل ان به علت اختلافات در فاز زایشی گیاهان می‌باشد. مثلاًٌ گلدهی گل هرمافرودیت زودتر از گل نر عقیم می‌باشد (جکسون و های^[۱۸]، ۱۹۹۴) و تعداد کروموزم آن ۲n= 30 می باشد(مهرپور و همکاران، ۱۳۸۰).

۱-۳-۳-۲-۵- T. zygis L.

اسانس سرشاخه گل دار گیاه متعلق به اسپانیا ۱۸/۵۱ درصد تیمول دارد (زرگری، ۱۳۶۹).

از دست دادن شغل:
افرادی که شغل خود را در خطر می‌بینند یا آن را از دست می‌دهند، دچار استرس می‌شوند.
بسیاری از افراد مسن، بازنشستگی را برخوردار بودن از آزادی و راحتی تلقی می‌کنند. اما همیشه هم، چنین نیست. بازنشستگان اغلب احساس می‌کنند که بخشی مهم از هویت و فرصت برای تعامل‌های اجتماعی خویش را از دست داده‌اند. آنان دیگر احساس رقابت، مفید بودن و قدرت نمی‌کنند . استرس ناشی از چنین شرایطی، نه تنها بر فرد بازنشسته، بلکه بر همسر او نیز تأثیر می‌گذارد. افزون بر این، بسیاری از بازنشستگان احساس می‌کنند درآمدشان کفاف نیازهایشان را نمی‌کند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

استرس محیطی
آیا هرگز در جایی بوده‌اید که هزاران نفر ازدحام کرده باشند و شما احساس ناراحتی، فشار و برانگیختگی کرده باشید؟ اینگونه رخدادها ممکن است استرس‌زا باشند، زیرا صدا و ازدحام، موجب استرس می‌شوند شرایط پرازدحام، کنترل شما را بر ارتباطات فردی خود کاهش می‌دهد و توانایی حرکت آزادانه‌تان را برای کسب منابع، محدود می‌سازد. همچنین، ممکن است احساس کنید که سایر مردم، بیش از اندازه به شما نزدیک هستند و به زور وارد حریم شخصی شما شده‌اند
بعضی از شرایط محیطی به شدت استرس‌زا هستند. مثلاً اگر پی ببرید ماده‌ای خطرناک وارد منبع آب منطقه‌ای که شما زندگی می‌کنید شده است، چه حالی پیدا می‌کنید؟ احتمالاً از خود می‌پرسید: چه مقدار از آب آلوده را مصرف کرده‌اید؟ آیا آسیلی به بدنتان رسیده است؟ آیا در آینده‌ به بیماری‌ای جدی مبتلا خواهید شد؟ آیا می‌توان آب را از آلودگی پاک کرد؟ آیا پس از آن باور می‌کنید که دیگر خطری شما را تهدید نمی‌کند؟
تا این قسمت مشاهده می‌شود که استرس شامل واکنش‌های زیستی روانی اجتماعی است و امکان دارد وقایع و شرایط گوناگون استرس‌زا باشند. برای مثال، درجه حرارت بسیار پایین یا بالا، سر و صدا، شرکت در امتحان، گیرکردن در ترافیک، آزمایش طبی دردآور، ازدواج و از دست دادن شغل، همگی استرس‌زا هستند.(۲۵)
عوامل فرهنگی اجتماعی مؤثر بر سلامت
تفاوت‌های فرهنگی اجتماعی در جهان، با سلامت و رفتارهای بهداشتی ارتباط دارد. به عنوان مثال، آمریکایی‌های سیاهپوست، اسپانیایی‌ زبان‌ها و کسانی که از طبقات اجتماعی پایین‌ترند، در مقایسه با سفیدپوستان و افراد متعلق به طبقات اجتماعی بالاتر، عادات‌های بهداشتی و وضعیت سلامت بدتری دارند.
مدت‌هاست که پژوهشگران به وجود چنین تفاوت‌هایی پی برده‌اند. اگرچه آنان در پی یافتن دلایل وجود این تفاوت‌ها و راه‌هایی برای کاستن از آنها بوده‌اند، دانش ما در مورد این موضوعات هنوز خیلی دقیق نیست. برای مثال، ما هنوز نمی‌دانیم که آداب و رسوم و عوامل اقتصادی اجتماعی، چگونه زندگی روزمره گروه‌های قومی مختلف را شکل می‌دهد(۲۶). به همین دلیل، تمایل به نتیجه‌گیری‌های کلی پیدا می‌کنیم. مثلاً می‌گوییم افراد متعلق به فلان گروه اقلیت «در محیطی زندگی می‌کنند که مشوق رفتارهای بهداشتی نیست». روان‌شناسی سلامت باید برای موضوعات فرهنگی اجتماعی اهمیت بیشتری قایل شود تا در آینده بتواند راه‌ حل ‌های مشخص‌تر و مفیدتری ارائه دهد.
تحقیقات میان فرهنگی نیز به تأکید بیشتری نیاز دارد. اطلاعات پراکنده‌های در مورد تفاوت‌های میان، شیوه زندگی، درک نشانه‌های بیماری، و استفاده از خدمات بهداشتی وجود دارد و اکثر تحقیقات در این زمینه‌ها قدیمی و ناکامل است. تا کنون روان‌شناسی سلامت پیشرفت کندی داشته است .
در کشورهای در حال توسعه، سوء تغذیه و بیماری‌های عفونی بیداد می‌کند. هرسال بیش از ۱۶ میلیون کودک زیر ۵ سال می‌میرند ، تعداد افراد آلوده به ویروس HIV در آفریقا و سایر مناطق در حال توسعه، حیرت‌آور است و رشد سریعی دارد. کشورهایی که بیش از همه نیاز به تغییر عوامل خطرزای رفتاری دارند، هنوز متوجه نیستند که اصول روان‌شناسی سلامت می‌تواند به آنان در ارتقای سلامت مردم کمک کند. افزون بر این، روان‌شناسان سلامت باید تحقیقات بیشتری برای تطبیق اصولی که در کشورهای صنعتی دنیا کاربرد دارد، با نیازهای کشورهای دیگر، انجام دهند . (۲۵)
بهداشت روان در جهان امروز:
آرامش، امنیت خاطر و کاهش اضطراب در کشورهای مختلف براساس اعتقادات، اندیشه ها، آداب و رسوم، سنت ها و ایدئولوژی های حاکم بر جوامع آنان به دست می آید. بر همین اساس مکاتب و روش های مختلفی به وجود آمده اند تا انسان دنیای ماشینی را در کاستن از اضطراب و رسیدن به آرامش یاری دهند.
اگر انسان متمدن امروزی قربانی قحطی و طاعون نمی شود، به قحطی سلامت روان انسان مبتلا است. تشویش، اضطراب، بی هویتی و بی هدفی، فریبکاری، تردید و ناامنی فکری و اجتماعی، بزرگترین آفت دنیای امروز است.
جهان غرب که دنیای علم و تکنیک نام گرفته است، با همه پیشرفت های چشمگیر، بیش از همه مناطق گیتی در شعله های فساد، بدبختی و اضطراب روحی و روانی می سوزد و این حقیقت روشن می شود که علم، دانش، اینترنت، سفینه های فضایی و… نمی توانند سدی در برابر مفاسد اجتماعی و اخلاقی ایجاد نموده، آسایش روحی و معنوی را تأمین کنند. اکنون انسان دچار کمبود روحی و معنوی شده که با نیروی تسلی دهنده ایمان به خداوند و ایجاد یک ارتباط معنوی میان خالق و مخلوق جبران گردد.
مذهب و بهداشت روان(۲۷):
سؤالی که در این زمینه مطرح است این است که آیا افراد مذهبی، سلامت روان بهتری دارند؟ بعضی از مادیان کاملاً با این تفکر مخالف هستد. با بررسی مطالعات انجام شده در این زمینه باید به این سؤال پاسخ داد؟
محققین پس از بررسی ۱۱۵ تحقیق در مورد تأثیر مذهب به این نتیجه رسیدند که اعتقادات مذهبی ارتباط مثبتی با سلامت روان و افزایش اعتماد به نفس دارد. این تحقیقات نشان میدهند ، کسانی که هرگز به کلیسا نمی روند یا مذهبی ندارند بیش تر در خطر ابتلا به بیماری های روانی قرار دارند.
به تازگی در میان روانشناسان، گرایش هایی پیدا شده است که طرفدار توجه بیش تر به دین برای سلامت روان و درمان بیماری های روانی است. آن ها معتقدند در ایمان به خدا نیروی خارق العاده یی است که به انسان نوعی قدرت معنوی می بخشد و در تحمل سختی های زندگی به او کمک می کند و از نگرانی و اضطراب دور می سازد. فقدان ایمان، زنگ خطری است که ناتوانی انسان را در برابر سختی های زندگی اعلام می دارد.
گرایش به مادیات و رقابت در تملک آنها، باعث فشار روحی بر انسان معاصر و سردرگمی او شده و او را در معرض تهاجم اضطراب ها و بیماری های مختلف روانی قرار داده است. به طوری که ویلیام جیمز، می گوید: ایمان، بدون شک مهم ترین درمان اضطراب است، و نیروی است که باید برای کمک به انسان در زندگی وجود داشته باشد و در جای دیگر ذکرمی کند «همان طور که امواج خروشان اقیانوس نمی تواند آرامش ژرفای آن را بر هم بزند و امنیت آن را پریشان سازد، دگرگونی های سطحی و موقت زندگی نمی تواند آرامش درونی انسانی را که عمیقاً به خداوند ایمان دارد برهم زند».
مذهب و بیماری های روانی:
معمولاً مذاهب الهی به علت ویژگی های بسیاری که مختصراً به آن اشاره می شود. جامعه اسلامی و الهی را در برابر بیماری های رنج آور روحی و روانی حفظ می کند.
(الف) مذاهب الهی پاسخگوی همه نیازهای مادی، معنوی، جسمی و روانی انسان هستند.
(ب) به انسان در طول زندگی آرامش، اطمینان، امید، نشاط و قدرت می بخشد.
(ج) انسان را از رکود، جمود و انحطاط فکری بازداشته و در رشد و تکاملش یاری و مدد می رساند.
(د) به انسان ثبات شخصیت، ثبات قدم، تعادل در فکر، عواطف و رفتار و در نتیجه سلامت روان می بخشد و از بسیاری از مشکلات عاطفی و روانی مثل: افسردگی، خودکشی، دگرکشی، اضطراب، دوگانگی در شخصیت، اختلال شخصیتی، پرخاشگری، بی کفایتی، بزهکاری، بیماری های اضطرابی و سایکوتیک های غیرعضوی مصون و حفظ می کند.
روح مطلب در یک روایتی از پیامبر اکرم (ص) ترسیم شده است:
«ای بندگان خدا شما مانند بیمار و پروردگار جهانیان مانند طبیب است، پس صلاح بیمار در آن چیزی است که طبیب تجویز می کند، صلاح بیمار در اشتها و میل او نیست، پس تسلیم فرمان خداوند باشید تا رستگار شوید».
یک انسان با برخورداری از ایمان به خدا و دعا و نیایش به درگاه او، از بسیاری از صفات زمینه ساز بیماری های روانی نظیر بی هدفی، پوچی، احساس تنهایی، یأس و ناامیدی و بسیاری از اختلالات شخصیتی همچون بدبینی، حسادت، خصومت، پرخاشگری، احساس حقارت و بی ارزشی محفوظ است، لذا بیماری های روانی در انسان های بی ایمان و بی هدف بیش تر از سایرین مشاهده می شود.
ایمان و استرس:
اعتقادات مذهبی و درونی، استرس مربوط به اتفاقات غیرقابل پیشگیری زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد. به عنوان مثال در مواجهه با مرگ و بیماری، ایمان، اضطراب و افسردگی را کاهش می دهد .
گزارش بررسی بر روی ۱۲۴ نفر که به طور ناگهانی یک فرزند خود را از دست داده بودند نشان میدهد که افراد مذهبی از حمایت اجتماعی بیشتر برخوردار بوده و نیز برای فقدان عزیزان خود معنایی یافته اند.
اصولاً ایمان، تأثیر بسزایی در نفس انسان دارد چرا که اعتماد به نفس؛ قدرت او را بر صبر و تحمل سختی ها زندگی افزایش می دهد و احساس امنیت و آرامش را در نفس او مستقر می سازد و در درونش آسودگی خاطر به وجود می آورد و انسان به این ترتیب غرق در احساس خوشبختی می شود.
مؤمن واقعی انسانی است که امکان ندارد ترس یا اضطراب و استرس بر او چیره شود، از مصائب روزگار و حوادث دهر نمی هراسد. او از گرفتار شدن به امراض یا پیش آمدن حوادث ناگوار و وقوع فاجعه باکی ندارد زیرا عقیده دارد که حوادث خوب یا بدی که برای مردم روی می دهد آزمایشی از طرف خداوند است تا معلوم شود چه کسانی در هنگام شادی و گشایش سپاس می گویند و یا به وقت گرفتاری صبر پیشه می کنند. به همین دلیل است که مؤمن هنگام گرفتار شدن به بلا و شر، شکوه و زاری نمی کند، بلکه صبر و بردباری را پیش می گیرد و خدا را شکر می کند و از او می خواهد که شر و گرفتاری را از او دور سازد.
ایمان و احساس امنیت:
کلیه مکاتب روان درمانی در این که دلیل اصلی بروز عوارض بیماری های روانی اضطراب است متفق القول اند ولی در تعیین عوامل اضطراب برانگیز، اختلاف نظرهایی با هم دارند.
این مکاتب هدف اصلی روان درمانی را، رهایی از اضطراب و به وجود آوردن امنیت در انسان می دانند اما برای تحقق این اهداف کاملاً موفق نبودند.
بررسی مقابله مذهبی در دانشجویان مضطرب بیان می کند که گر چه رابطه بین مقابله مذهبی، سلامت روانی و بیماری روانی پیچیده است. اما آشکار است که شعائر مذهبی، نقش مهمی را در پیشگیری و کاهش مشکلات هیجانی و روانی بازی می کنند.
شایان توجه است که ایمان به خدا نوعی پیشگیری اولیه محسوب می شود و اگر از کودکی در نقش انسان استقرار یابد، مصونیت از بیماری های روانی را به انسان می بخشد. قرآن کریم نیز امنیت و آرامشی را که ایمان در مؤمنین ایجاد می کند را چنین توصیف می کند.
آن ها کسانی هستند که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خداوند مطمئن است، آگاه باشید با یاد خدا دل ها آرامش می یابد.
عبادات و بهداشت روان:
خداوند متعال عباداتی مانند نماز، روزه، زکات، حج و… را واجب نموده است تا انجام منظم و مرتب آن ها بتواند تأثیر دایمی بر بهداشت روان و شخصیت مؤمنان داشته باشد که در ادامه به اختصار به آن اشاره می گردد:
(الف) نماز و بهداشت روان:
نماز، نمازگزار واقعی را از اضطراب و دغدغه دور نگه می دارد، به او آرامش روح و روان می بخشد و بر اثر آرامش روانی، اعصاب، قلب و دیگر اندام های بدن نیز به آرامش می رسند. نماز، یاد خداست و یاد خدا قلب را مطمئن می کند و انواع بیماری هایی که نفوس انسان ها به آن ها گرفتار است را معالجه می کند، نماط طاعت پروردگار است و فرمان بردن از خدا و بندگی اش، آزمندی را می زداید، روح بی نیازی و توکل به خدا و امید به خدا را در انسان زنده می کند و او را از تنهایی و بی پناهی و هراس می رهاند.
امام علی (ع) می فرمایند :
«یاد خدا داروی انواع بیماری های روانی است».
نمازگزار حقیقی، پاک نهاد و روشن روان است و روشنی ضمیر و صفای باطن خاص که او دارد، ره آورد نماز است. استعمال عطر و بوی خوش که برای نماز سفارش شده است یک حالت روانی مطلوب را در نمازگزار ایجاد می کند. نماز، انسان را از معنویت سرشار می کند، غم را می زداید، و قلب را از فشارهای ناشی از غصه خلاص می سازد، عناصر موذی روحی با نماز از بین می روند.
(ب) دعا و بهداشت روانی:
ارتباط با خدا و نیز صحبت کردن با خدا اثرات مثبت فراوانی دارد. دعا از دیدگاه قرآن کریم وسیله و راهی است برای رسیدن به معبود، برای نجات؛ نجات از اندوه ها، فشارها و بحران ها، برای پیدا کردن عالی ترین معنی و کامل ترین امید برای زندگی دعا وسیله ساز است و گاهی خود وسیلیه است اما به معنی رها کردن سایر وسایل نیست، بلکه دانستن و پی بردن به این است که خداوند مؤثر است و اثر از اوست. الکسیس کارول، فیزیولوژیست مشهور می گوید:
دعا، محکم ترین و بالاترین حلال مشکلات است. تأثیر دعا واقعاً شگفت انگیز است. قدرت دعا، نشانه آزاد شدن انرژی است. همانطور که به کمک تکنیک های علمی، انرژی اتمی را آزاد می کنند با بهره گرفتن از قدرت دعا می توان انرژی معنوی را آزاد ساخت آثار این قدرت انرژی زا بر بسیاری از مردم آشکار است. گاندی ناجی هندوستان می نویسد:

Daphniidae(Straus, 1820)

Family

Ceriodaphnia(Dana, 1853)

Genus

C. quadrangula(O.F. Müller, 1785)

Species

۲-۵- مروری بر مطالعات انجام­گرفته
۲-۵-۱- اهمیت آنتن­منشعب­ها
زئوپلانکتون های آب شیرین به طور اصلی مرکب از پروتوزوآها، روتیفر ها، آنتن منشعب ها و پاروپایان هستند. آنتن منشعب­ها از لحاظ بیوماس، گروه غالب را تشکیل می دهند. آنتن منشعب ها به لحاظ اندازه کوچک و زمان تولید کوتاه، به سرعت به تغییرات در تراکم غذای جلبکی]۸۵،­۸۳[ پاسخ نشان می دهند. چرخه­زندگی آنتن­منشعب­ها خصوصیاتی دارد (پارتنوژنزیز، بلوغ و تولیدمثل زودهنگام) که به آن­ها اجازه می­دهد بهتراز شرایط مطلوب محیط استفاده­کنند به علاوه تضمین می­ کنند که یک جمعیت کوچک می ­تواند دوباره از توده در حال مرگ ومیر بدست بیاد ]۸۴[.
کلادوسرها از اعضاء بسیار مهم زئوپلانکتونی هستند، که معمولاً به محیط­های آب­شیرین با مقادیر شوری کمتر از ۱ گرم بر لیتر محدود­شده ­اند. سخت­پوست آب­شیرین، C. dubia می ­تواند در آزمایشات استاندارد کوتاه­مدت جهت تخمین سمیت حاد یا مزمن مواد شیمیایی فاضلاب و سیستم­های دریافت آب­شیرین استفاده­شود. برخی کلادوسرها می­توانند در گستره وسیعی از pH قرار­گیرند اما تنوع به­ طور معنی­داری در pH پایین کاهش می­یابد. pH پایین باعث کاهش جذب سدیم و بالا رفتن انتشار یون می­ شود بنابراین سبب استرس فیزیولوژیکی و افزایش تقاضای انرژی می­گردد ]۶۴[.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

کومار در سال ۲۰۰۲ گزارش داد که گونه C. quadrangula در پرورش لارو کپور ماهیان استفاده می شود و در نهایت این گونه را موجودی مناسب جهت تغذیه لارو ماهی معرفی کرد]۷۲[. آدیمو و همکاران (۱۹۹۴) پتانسیل تولید انبوه آنتن منشعب دیگری بنام Moina dubia و کاربرد آن را به عنوان اولین غذا برای پرورش نوزادگربه ماهی آفریقایی بررسی کردند. آن ها رشد و میزان بقای بهتری را برای نوزادان پرورش یافته با M. dubia نسبت به ناپلیوس Artemia و جیره خشک تجاری مشاهده کردند]۷[. گونه­ های جنس Moina از زئوپلانکتون­های آب شیرین هستند که یکی از مهمترین غذاهای زنده در پرورش لارو ماهیان پرورشی و تزئینی محسوب­می­شوند. استفاده از گونه­ های جنس Moina به­عنوان غذای زنده در پرورش لارو ماهیان کپور معمولی ]۵۹[، لارو بچه­ماهی انگشت­قد کپور سرگنده، لارو خامه­ماهی توام با غذای کنسانتره انجام­شده­است. جنس Moina به­عنوان غذا برای استفاده لارو ­ها دارای اهمیت است، مثل pacu (Piaractus mesopotamicus) و tambaqui (Colossoma macropomum)، که به صورت عمومی در آبزی­پروری برزیل استفاده­می­شوند ]۱۰۰[. از سوی دیگر، گونه­ های این جنس جایگزین مناسبی برای آرتمیا در پرورش میگوی بزرگ آب شیرین و ماهیان آکواریومی محسوب­می­شوند. همچنین از M. macrocopa به­عنوان جایگزین Artemia salina در تغذیه لارو باس دریایی استفاده­کردند و به این نتیجه رسیدند که می­توان در هچری­های لارو باس دریایی، M. macrocopa را جایگزین مناسبی برای A. salina در­نظر­گرفت]۵۹[.
آنتن­منشعب­ها به­ صورت معمول در ارزیابی زیستی سمیت محیط­های آبی به­ دلیل تولیدمثل سریع وحساسیت به محیط شیمیایی خود مورد استفاده­قرارمی­گیرند. به­ دلیل اینکه آنتن­منشعب­ها نقش اساسی را در شبکه ­های غذایی آبی به­عنوان واسط بین تولیدکنندگان اولیه و ماهی­ها بازی می­ کند، تغییرات چرخه زندگی در دافنی­ها می ­تواند باعث ایجاد پاسخ­هایی در سطح جمعیت یا اکوسیستم شود ]۳۵[.
۲-۶- نور و مفاهیم آن
تعاریف گوناگونی از نور توسط دانشمندان بیان گردیده است. اسحاق نیوتون^[۲۱] در کتاب خود شرحی بر نورشناسی^[۲۲] تعریف خود را در ارتباط با نور این گونه بیان می دارد: پرتوهای نور ذرات کوچکی هستند که از یک جسم نورانی نشر می شوند. کریستین هایگن^[۲۳] در توضیح نور چنین ذکر کرد که حرکت نور به صورت موجی است و از چشمه به تمام جهات پخش می شود. بیشتر به­خاطر نبوغ جیمز کلرک مکسول^[۲۴] است که ما امروزه می­دانیم نور نوعی انرژی الکترومغناطیسی است که معمولاً به عنوان امواج الکترومغناطیسی توصیف می­ شود و طیف کامل آن شامل امواج رادیویی، تابش فرو قرمز، طیف مرئی از قرمز تا بنفش، تابش فرابنفش، پرتوهای ایکس و پرتوهای گاما می باشد. علاوه­بر آن طبق نظریه کوانتومی نور، که در دو دهه اول قرن بیستم به­وسیله پلانک، اینشتین و بور برای اولین­بار پیشنهاد شد، نور انرژی الکترومغناطیسی کوانتیده است بدین معنی که جذب و نشر انرژی میدان الکترومغناطیسی به صورت مقدارهای گسسته ای به نام فوتون انجام می گیرد]۲[، به­ طور کلی نور صورتی از انرژی است که چه آن را موج بدانیم یا ذره با سرعت بسیار زیاد از چشمه خود گسیل شده و در اطراف منتشر می­ شود. نور می ­تواند از فضای خالی از ماده (خلاء) و نیز از بعضی مواد مانند هوا و آب و شیشه که آن­ها را محیط شفاف می­نامند بگذرد. نور در اثر برخورد با ماده و یا تغییر محیط انتشار، اثرها و رفتارهایی را بروز می­دهد. اثرهای نور بر ماده زیاد است]۴[.
چشم انسان فقط به محدوده کوچکی از طیف الکترومغناطیس، بین طول موج­های تشعشعی ۴۰۰ نانومترتا ۷۰۰ نانومتر حساس می­باشد. در این محدوده طول موج­های مختلف به­ صورت رنگ­های مختلف برای مشاهده­کننده ظهور­پیدا­می­ کند. نور مستقیم خورشید که متشکل از رنگ­های بنفش، آبی، سبز متمایل به آبی، سبز، سبز متمایل به زرد، زرد، نارنجی و قرمز می­باشد، به­ صورت سفید ظهور­پیدامی­کند. طبیعت ترکیب نور سفید را می­توان به­آسانی توسط عبور پرتوئی از نور خورشید از داخل یک منشور نشان­داد. طیف حاصله پس از انکسار از داخل منشور، نشان­می­دهد تشعشعی که طول موج بلندتری (قسمت قرمز طیف با انرژی کمتر) دارد در مقایسه با طول موج کوتاه­تر تشعشع (قسمت بنفش با انرژی بیشتر) کمتر انکسار پیدا می­ کند]۳[.
۲-۶-۱- مطالعات در ارتباط با اثرات نور
مطالعات بسیاری در ارتباط با اثر دما، شوری، تغذیه و غیره بر آبزیان در ارتباط با جنبه های مختلف زیست شناسی آن­ها صورت­ گرفته و نتایج مختلف و قابل توجهی به­دست آمده­است. در بسیاری موارد نور یکی از فاکتورهای مهم در تولید مثل آبزیان از جمله غذاهای زنده تشخیص داده شده است ]۱۰۷[. بر اساس گزارش بوییکما^[۲۵] در سال ۱۹۷۳ ، نور مداوم ظرفیت تولید مثلی را در دافنیD. pulex کاهش داد]۳۳[. از سوی دیگر سگال^[۲۶]در سال ۱۹۷۰ بیان داشت که نور با تغییر در مسیرهای نوری عصبی-ترشحی^[۲۷] بر فعالیت های تولید مثلی تاثیر گذار است]۱۰۷[. همچنین، امری و ایکدا^[۲۸] در سال ۱۹۸۴ نشان دادند که نقش فعالیت های ترشحی و هورمونی بر جفتگیری، رسیدگی و رها کردن تخم های مولدین،تخم گشایی، پوست اندازی و مرگ و میر در پاروپایان نیز متاثر ازنور می­باشد]۸۹[.
نقش نور در رفتار تجمعی آنتن منشعب D. pulex توسط جنسن^[۲۹] و همکاران در سال ۱۹۹۹ بررسی شد. آن­ها گزارش­دادند که این گونه در مقابل نور غیر یکنواخت تجمع نموده در حالیکه از نور پیوسته و یکنواخت اجتناب می­نماید حتی اگر شرایط تغذیه­ای مناسب باشد. این موارد نشان دهنده این است که نور فاکتوری مهم در رفتار اجتماعی آنتن منشعب­ها می باشد]۶۰[. پاسخ تاکتیک نوری در D. magna زمانی­که تحت رژیم نوری که طلوع و غروب خورشید را شبیه­سازی می­کرد قرارگرفت، به میزان زیادی افزایش­یافت. تغییرات در شدت و رنگ دوره­ های شفقی که محرک اولیه برای مهاجرت­های عمودی بسیاری از فرم­های پلانکتونی­است، در این گونه دیده­شد، که ممکن است در جانوران دیگر نیز حائز اهمیت باشد]۴۵[. دوره­نوری به احتمال زیاد یک فاکتور کلیدی است که الگوی فصلی تغییرات مشاهده شده در بسیاری از جمعیت­های زئوپلانکتونی را شرح می­دهد. الکسیو و لامپرت^[۳۰] در سال (۲۰۰۱) نشان دادند که نور و دسترسی به غذا دو نقطه اوج تولید مثل جنسی در کلونی D. pulicaria ، یک نقطه اوج در ژون و دیگری در نوابر را نتیجه می­ دهند]۱۰[.
اکولوژیست های محیط آبی، داده های آزمایشگاهی در ارتباط با رشد، تولید مثل و تکامل که در تاریکی مداوم، نوردهی مداوم، نور و تاریکی متناوب، و یا در سیکل های نوری نامعین بدست آمده گزارش­کرده اند. نتایج استارک­ویتر^[۳۱] (۱۹۷۳) نشان­می­دهد که در نژاد های معین کلادوسرها وجود یا عدم وجود نور ممکن است روی دینامیک جمعیت، تولید مثل و تکامل آن­ها تاثیر­گذارد]۱۱۳[. آثار نور بر دوره­ های پوست­اندازی سخت­پوستان سال­های زیادی است که شناخته­شده و به تفصیل بیان­گردیده است. دوره پوست­اندازی می ­تواند بوسیله انتخاب رژیم نوری مناسب بازداشته و یا تسریع گردد]۹[. آزمایش با بهره گرفتن از پاروپایان نشان­داد که این آثار نتیجه کنش متقابل گروهی از هورمون های محرک و بازدارنده رشد و پوست­اندازی هستند. تکامل ناپلیوس و کوپه پودیت در گونه های جنس Cyclops شدیداً متاثر از سیکل نوری است. آهسته ترین تکامل ناپلیوس در نوردهی مداوم، و توسعه سریع در سیکل­های نوری کمتر، گزارش­شده­است ]۱۱۳[، اما تکامل سریع­تر Acartia sinjiensis در دوره­ های نوردهی طولانی­تر میسر می­ شود.
آهنگ تقریبی چرای ریز­جلبک­ها به­وسیله کشت آزمایشگاهی C. quadrangula تحت نوردهی مداوم توسط ثبت کلروفیل نشان­دار در جریان خروجی کشت مطالعه­شد. جلبک سبز C. vulgaris در این مطالعه به­عنوان غذا مورد استفاده­قرار­گرفت. نتایج بدست­آمده نشان­داد جانورانی که ابتداً تحت رژیم نوری ۱۲ ساعت روشنایی:۱۲ ساعت تاریکی بودند و سپس به روشنایی دائمی انتقال­یافتند دو بیشینه را در آهنگ تقریبی چرا با دوره­ های ۷/۰ و ۱/۱ ساعت نشان­دادند. جانورانی که در ابتدا تحت روشنایی دائمی رشد­یافتند هیچ آهنگ تقریبی را از خود نشان­ندادند.]۶۹[.
در مناطق معتدل احتمالاً نور و دما مهمترین عوامل محرک فعال­سازی تخم­های نهان­زی زئوپلانکتون­ها هستند. همچنین بسیاری مطالعات آزمایشگاهی نیاز به نور یا دمای بالا را در تفریخ تخم های نهان­زی زئوپلانکتون ها نشان­داده­اند]۱۰۹،­۱۱۱[. در آزمایشی که توسط روجاس^[۳۲] در سال ۲۰۰۱ انجام­شد اثر دوره­نوری و شدت نوری بر میزان تفریخ تخم­های نهان­زی M. micrura بررسی­شد. این تلاش جهت تعیین تکنیک­های بهینه تفریخ برای استفاده از نوزاد­ان M. micrura برای تغذیه لارو ماهی انجام­گرفت. بر طبق این تحقیق میزان بهینه دوره­نوری، ۸ یا تعداد ساعات بیشتر روشنایی بود]۱۰۰[. استروس^[۳۳] (۱۹۷۱) دوره­ های متفاوت نوردهی را در مراحل مختلف تفریخ استفاده­کرد. او ذکر­کرد که بهترین نتایج با یک دوره­نوری ۱۶ ساعته آغازین، که به­وسیله یک دوره­تاریکی ادامه­یابد (۷۲% از تفریخ)، یا با دو دوره ۲ ساعته یکی در آغاز و دیگری از چهاردهمین تا شانزدهمین ساعت آزمایش (۳/۶۳%) رخ­می­دهد]۱۲۲٫[
دیویسون^[۳۴] در سال ۱۹۶۹ اظها­رداشت که تخم­های نهان­زی D. pulex به شدت نور ۴۱۸ لوکس برای گرفتن پاسخ ۱۰۰% جهت تفریخ نیازمندند، که علت آن حفاظت شدیدی است که پوسته برای جنین تامین می­ کند ]۲۴[. در مطالعه­ ای که توسط روجاس (۲۰۰۱) بر روی تفریخ تخم­های نهان­زی M. micrura انجام­شد، نشان­داده­شد که تفریخ به­شدت متاثر از دوره­نوری و شدت نور می­باشد. برطبق نتایج به­دست­آمده دوره­نوری و شدت نوری حداقل ۸ ساعت و ۸۵۰ لوکس برای این گونه مورد نیاز است ]۱۰۰[.
شواهد بر این نکته اشاره می­ کنند که تخم­های نرمال و تخم­های نهان­زی در بی­مهرگان متنوع (یعنی سخت­پوستان، حشرات، روتیفرها) میتوانند هم دریافت نور^[۳۵] ]۵۶،­۴۷[ و هم دریافت شیمیایی^[۳۶] ]۷۵،­۴۸[ داشته باشند. برای مثال تخم­های حشره Bemisia argentifolli تحت رژیم نوری D10:L14 با شدت نور بالا مقادیر تفریخ بالاتری را نسبت به تخم­های تیمارشده با رژیم نوری D14:L10 با شدت نور کم از خود نشان دادند. در تخم­های نهان­زی روتیفر (Brachionis plicatilis)، زمان تفریخ و هم­زمانی تفریخ بوسیله شرایط محیطی تحت تاثیر قرار­گرفت (دوره نوری، دما، شوری) ]۴۷[.
علاوه­بر­این، نتایج هاگیوارا^[۳۷] و همکاران در سال ۱۹۹۵ بر این اشاره می­ کند که تفریخ تخم­های نهان­زی روتیفر بوسیله شدت نور و ترکیب طیفی نور تاثیر­پذیرفته و، مهمتر این­که تفریخ می ­تواند در تاریکی با اضافه کردن پروستوگلاندین­ها E1, E2 و F2 القاء گردد. این نویسندگان این­گونه نتیجه­گرفتند که تولید پراکسید در آب دریا بوسیله نور ایجاد می­گردد و اکسیداسیون اسیدچرب در پروستوگلاندین­ها درون جنین مکانیزم راه ­اندازی تخم­های نهان­زی برای تفریخ است ]۴۸[. اطلاعات در مورد نور و تاثیرات آن به­ ویژه برای القاء گونه ­هایی که تخم نهان­زی تولید می­ کنند مهم است. مطالعات انجام­شده بر روی Acartia tonsa تحت تاثیر رژیم­های نوری مختلف نشان­داد در بیشتر تانک­ها تولید تخم نسبتاً بالا بود و ماکزیمم تولید تخم را ۴۴ تا ۵۰ تخم به ازای هر فرد ماده در روز در دمای بین ۱۸ و ۲۵ درجه سانتی گراد گزارش­داده­اند]۹۱[. در مطالعه­ ای مشابه بر روی A. sinjiensis تولید روزانه تخم برای مدت ۸ روز متوالی تحت رژیم­های نوری مختلف برای ارزیابی پتانسیل نوسان تولید تخم در طول زمان پایش شد. نتایج نشان­داد که دوره نوری به طور معنی­داری روی تولید تخم A. sinjiensis اثر می­ گذارد. بالاترین تولید روزانه معنی­دار تخم مربوط به تیمار دوره­نوری با فاز نوری ۱۸ ساعت یا طولانی­تر بود]۱۷[. داده ­های آزمایش ۴۸ ساعت تفریخ موفق نشان­داد­که دوره نوری همچنین به صورت معنی­داری بر­روی فرایند تفریخ A. sinjiensis تاثیر می­ گذارد. میزان تفریخ به­ طور یکنواختی با افزایش زمان نورافشانی افزایش می­یابد هرچند تفاوت معنی­داری بین بالاترین مقادیر تفریخ در D0:L24 و D6:L18 یافت­نشد]۱۷[.
در کلادوسرها تولید تخم نهان­زی راهی است که بقاء در شرایط دشوار را تضمین می­ کند. از جمله فاکتورهای تاثیرگذار در این فرایند دوره­نوری است. در بسیاری از کلادوسرها از جمله D. pulex، Daphnia middendorffiiana ، ­D. magna عامل محرک تولید تخم نهان­زی در جمعیت تغییر در دوره­ های نوری است. در D. magna تحت رژیم­های نوری D16:L8 زاده­های نر تولید شدند ]۱۳۴[. در بسیاری از مطالعات در ارتباط با کلادوسرها کاهش دوره نوری و سطوح پایین غذایی رابطه مستقیمی با تولید نر در جمعیت دارد]۱۳۴،­۱۲،­۵۳،­۷۰[. در گونه­ های مختلف طول دوره­نوری اثرات متفاوتی را بر جنسیت، تولید تخم نهان­زی و چرخه تولیدمثلی ارگانیزم­ها می­ گذارد ]۱۲۳،­۱۲۱[.
کرپلااینن^[۳۸] در سال ۱۹۸۶ شواهد روشنی را از اختلاف بین گونه ­ای در ژن­های کنترل کننده پارامترهای چرخه زندگی D. magna آشکار می­سازد و داده ­ها نشان می­ دهند که بیان فنوتیپ یک ویژگی خاص، تابع پیچیده­ای از شرایط محیطی است. نتایج نشان­می­ دهند دوره نوری در تعیین بقاء کلون­ها و رفتار تولیدمثلی D. magna بسیار مهم است ]۷۰[. در منطقه تیوارمین^[۳۹] در فنلاند جنوبی، جمعیت­های کلادوسرها باید جنس نر و تخم­های نهان­زی را برای بقاء در موقعی که استخرها یخ می­بندند تولید کنند. بنابراین، غیرمنتظره نیست که دوره­نوری یک اثر مهم روی رفتار تولیدمثلی آن­ها دارد. از آنجایی که طول روزها در یک جریان منظم با گردش فصول کمتر می­گردد، دوره نوری یک شاخص بهینه برای نزدیک شدن زمستان است. به­هر­حال در این مطالعه نیاز به دوره نوری برای افزایش تولید جنس نرحائز اهمیت است ]۷۰[.
باروری کشت کوپه­پود بوسیله محدوده­ای از فاکتور­ها، شامل جیره غذایی، تراکم موجود و شرایط محیطی کشت، مثل دوره­نوری، دما و شوری تاثیر می­پذیرد]۶۶،­۹۹،­۷۱،­۲۰،­۷۷[. دوره نوری یکی از با اهمیت­ترین فاکتورهای نشانه­ های محیطی برای بررسی چگونگی کیفیت فصل در طبیعت است ]۴۹٫[ در ضمن دوره­نوری یک پارامتر محیطی است که می ­تواند با کمترین هزینه در هچری­های آبزی­پروری دستکاری گردد]۲۲[.
نتایج تعدادی از مطالعات قبلی بر این­ مورد اشاره­کرده ­اند که رژیم نوری می ­تواند به صورت مشخص روی نرخ روزانه تولید تخم در کوپه­پودها تاثیر بگذارد ]۹۰[. در مطالعه­ ای ماده­های A. tonsa که از ساحل مصب آتلانتیک میانی جمع­آوری شدند مقادیر ساعت به ساعت تولید تخم را در خلال شب نشان­دادند. میانگین تولید تخم در شب، ۸/۲ بار بزرگتر از آن در خلال روز بود]۱۱۴[. به طور مشابه پک و هولست^[۴۰] در سال ۲۰۰۶، در مطالعه بر روی A. tonsa زمانی که در معرض دوره­ های نوری بیش­تر و مساوی ۱۲ ساعت بودند مقادیر ساعت به ساعت تولید تخم در خلال تاریکی که بیش از دوبرابر آن در خلال دوره­ های نوری بود را مشاهده کردند. در حقیقت یک یافته جدید در تحقیق آن­ها این بود که نرخ تولید تخم در خلال تاریکی نسبت به آن در روشنایی (D/L) با افزایش مدت دوره­نوری افزایش می­یابد. ۴۸ ساعت تفریخ موفق به­ طور مشخصی در بالغین آزمایش­شده با کاهش دوره­نوری کاهش­یافت به­ طوری که نصف و سه چهارم از تخم­های تولید­شده در دوره­ های نوری ۱۲ و۸ ساعت در ۴۸ ساعت تفریخ نشد ]۹۰[.
در آزمایش اثر دوره­نوری بر طول مدت زندگی، به طور­معنی داری طول­زندگی کوتاه­تر در بالغین تحت نور دائمی نسبت به سایر دوره­ های نوری تست­شده، بدست­آمد. این­چنین که نتایج نشان­می­ دهند، A. sinjiensis تحت نوردهی دائمی بعد از چند روز شروع به کاهش تولید تخم روزانه می­ کند. مثل­اینکه نور دائمی A. sinjiensis را برای حدود ۲۴ ساعت فعال نگاه­می­دارد، ازاین­رومقادیر بالای سوخت و ساز برای نگه­داری موردنیاز­می­ شود، که می ­تواند امیدبه زندگی کوتاهتری را نتیجه­دهد]۱۷[.
کلادوسرها اغلب در بدنه­های آبی با تغییرات کوتاه­مدت غیر قابل پیش ­بینی شرایط محیطی زندگی می­ کنند. از آن­جایی که تخم نهان­زی در مقابل شرایط ناسازگار مقاوم است، بقاء و پراکنش کلون­ها وابسته به تکامل آن­ها پیش از شروع دوره­ های نامساعد در ماده­های پارتنوژنتیک است. برای بیش­ترین اندازه کلونی و متعاقب آن هماوری جنسی در چنین محیطی، کلادوسرها نیاز به درجه­ای از انعطاف­پذیری در پاسخ به تحریک القاء تخم نهان­زی دارد ]۱۹[.
حداقل سه نشانه خارجی وجود دارد، دوره نوری، دما و شرایط کشت که هرکدام از این­ها می ­تواند تولید نر و دوجنسی را در کلادوسرها زمانی که تغییرات ناگهانی از حد آستانه تجاوز می­ کنند القاء کند. ممکن است یک دوره نوری یا دمای ویژه باعث القاء تولید جنس نر و دوجنسیتی نگردد. پس سومین فاکتور القاء نر، شرایط کشت]۱۲[، به احتمال قوی تاثیراتی روی تغییر الگوهای تولیدمثل دارد. مطالعه کاروالهو و هاگز^[۴۱] ­که در سال ۱۹۸۳ صورت­گرفت نتیجه فوق را تایید می­ کند. تحقیقات آن­ها نشان­داد که دوره­نوری در D. magna وابسته به یک حد آستانه تراکم (کمتر از ۲/۰ بر میلی­لیتر، ۱۲ درجه سانتی ­گراد) بود، این وضعیت برای D. pulex نیز مشاهده­شده­است]۱۲۴[. در ۱۹ درجه سانتی ­گراد پارتنوژنزیز مستقل از طول روز ادامه یافت ، که یک جدایش دمایی را از کتنرل نوری در دماهای بالاتر نشان می­دهد]۱۸[.
تغییر مکانیزم­ های تنظیم زمان تولید تخم نهان­زی در جمعیت­های آنتن منشعب ممکن­است به­وسیله قابلیت پیش ­بینی تغییرات محیطی تعیین­گردد. در استخرهای شمالی، یک فصل مطلوب کوتاه رشد به­ صورت بسیار دقیقی فاز پارتنوژنتیک D. middendorffina را تعیین­می­کندو تکامل تخم نهان­زی تنها بوسیله دوره­نوری کنترل می­ شود ]۱۲۰[. در استخرهای کوچک مناطق معتدله دو عامل اصلی از عوامل محیطی روش تولیدمثل را در D. magna تعیین می­ کند: عوامل فصلی (دوره­نوری) و عوامل کوتاه­مدت (قابلیت دسترسی به غذا و تراکم جمعیت). تغییرات فصلی در دوره­نوری عامل قابل اطمینان­تری در بدنه­های آبی خواهد بود که قابلیت پیش ­بینی و تغییر آهسته محیطی را نمایش­می­دهد. جانوران از جمعیت­های مشابه ممکن­است به هر دو سری از فاکتورها پاسخ دهند اگرچه اهمیت نسبی هرکدام در جمعیت­های طبیعی بوسیله شرایط محلی تعیین­شده­است]۱۹[.
۲-۶-۲- مطالعات در ارتباط با تغذیه
زئوپلانکتون­های صافی­خوار، بویژه گونه­ های آنتن­منشعب از جلبک­های میکروسکوپی به لحاظ اندازه مناسب، تحرک و ارزش غذایی آن­ها به­عنوان غذای اصلی خود استفاده می­ کنند. کیفیت غذایی جلبک تابع اندازه سلول، قابلیت هضم دیواره سلولی، سمیت و ترکیبات تشکیل­دهنده آن­ها است ]۴۶[. اعضای جنس Daphnia در تعدادی از مطالعات تغذیه­ای مورد استفاده­قرار­گرفته­اند; عملکرد این آنتن­منشعب­ها به عوامل تغذیه­ای می ­تواند در سایر جمعیت­های زئوپلانکتون آب­شیرین استفاده­شود. به این­ دلیل که دافنی­ها اکثر انرژی جذب­شده (۶۸%) را به تولیدمثل اختصاص­می­ دهند]۹۸[، بنابراین شرایط تغذیه­ای نامناسب می ­تواند دوره رسیدن به بلوغ تولیدمثلی را طولانی ]۲۶،­۱۱۷[، کاهش اندازه بسته­های تخمی^[۴۲] ]۱۱۷[ و توقف تولید تخم شود. برای مثال، دافنی که با جلبک دارای کمبود نیتروژن ]۴۴[ یا فسفر ]۱۱۵[ تغذیه­­ گردد به ذخیره کربن و چربی از پروتئین گرایش می­یابد و به­موجب آن چربی بیشتری را به تخم­ها اختصاص می­دهد.
ساواس و اردوگان^[۴۳] و در سال ۲۰۰۶ اثر غلظت های مختلف Scenedesmus acuminatus (۱۸، ۳۰، ۴۵، ۶۰ و ۱۰^۴ ×۷۵ سلول جلبک در هر میلی لیتر) و دمای آب (۲۰، ۲۵ و ۳۰ درجه سانتی گراد) را روی رشد جمعیت C. quadrangula در دوره نوری ۱۶ ساعت روشنایی: ۸ ساعت تاریکی آزمودند. نتایج بدست آمده نشان داد که اوج تراکم جمعیت و میزان رشد در تراکم ۱۰^۴ × ۴۵ سلول در هر میلی لیتر از این جلبک در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد می باشد ]۱۰۵[. در مطالعه تعیین رشد جمعیت بعضی جنس­های آنتن منشعب ها در ارتباط با غلظت­های مختلف غذای جلبکی ( C. vulgaris)، ناندینی و سارما^[۴۴]در سال ۲۰۰۳، بالاترین میزان تراکم جمعیت را ۴/۰ ±۱/۱۷ فرد در میلی لیتر برای C. dubia در غلظت غذای ۰۵/۰ تا ۱۰^۶ × ۶/۱ سلول در هر میلی لیتر گزارش کردند ]۸۵[. همچنین در مطالعه­ ای­که توسط ساواس و اردوگان^[۴۵] در سال ۲۰۰۸ در ارتباط با اثر جلبک C. vulgaris بر عملکرد تولید و رشد در C. quadrangula نتیجه گرفتند که بیشترین میزان تراکم و رشد جمعیت در ۱۰^۶×۶/۱ سلول در هر میلی­لیتر C. vulgaris است ]۳۱[.
از سوی دیگر میزان غذا و جیره مورد استفاده در آنتن­منشعب­ها در القاء تولید افراد نر در جمعیت بسیار موثر است ]۱۲[. اگرچه هوباک و لارسون^[۴۶] و در سال ۱۹۹۰ گزارش­کردند که نوسان در سطوح غذایی در دوره­ های با گرسنگی ملایم زمانی­که گرسنگی شدید نباشد نسبت جنسی را در جمعیت D. magna تغییر­نمی­دهد ]۵۳[. در آزمایشی که در سال ۲۰۰۰ توسط ژانگ و بیر^[۴۷] انجام­شد، نشان­داده­شد که سطوح غذایی پایین (۱۰^۶*۷۵/۳) به تنهایی القاء­کننده قوی برای تولید نر در آنتن­منشعب D.magna نیست. در این تحقیق تحت دوره­نوری D8:L16، نسبت جنسی در گروه ­های کنترل و گروه تیمار با سطوح پایین غذایی تفاوت آماری معنی­داری با گروه ­های مشابه تغذیه شده با سطوح بالای غذایی(۱۰^۶*۱۵) ندارد. غذای کم در ترکیب با دوره­نوری کاهش ­یافته القاء­کننده قوی­تر تولید نر نسبت به عوامل محیطی دیگر است]۱۳۴[.